Βιβλίο: "100 χρόνια Ηλιούπολη", του Πάνου Τότσικα

Πάνος Τότσικας 

100 χρόνια Ηλιούπολη

Περιδιαβαίνοντας την ιστορία της Ηλιούπολης

Ανθολογια κειμένων

Ελεύθερη διακίνηση του βιβλίου

 

Ομόφωνη απόφαση του ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής για τη βαθμολόγηση του γραμμικού σχεδίου

ΑΠ 4725/24.06.2025 

Προς: Υπουργό Παιδείας Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, κα Σοφία Ζαχαράκη 

Ανδρέα Παπανδρέου 37, 15180 Μαρούσι 

Αξιότιμη κυρία Υπουργέ, 

Σε συνέχεια των με ΑΠ 4419/18.12.2024 και με ΑΠ 4345/09.10.2024 αποφάσεων μας ως ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής και λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη απόφαση της Κοσμητείας της Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ με θέμα τη βαθμολόγηση των ειδικών μαθημάτων Γραμμικού και Ελευθέρου Σχεδίου, αιτούμαστε άμεσα συνάντηση με το Υπουργείο σας προκειμένου να θέσουμε ζητήματα των αρχιτεκτόνων που εργάζονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 

Από το 2018 ως σήμερα έχουν λάβει χώρα μια σειρά από αλλαγές που αφορούν τους αρχιτέκτονες της εκπαίδευσης: 

• ενοποίηση ειδικοτήτων το 2018 (δημιουργία του ενιαίου κλάδου ΠΕ81 στον οποίο συνυπάρχουν πολιτικοί μηχανικοί και τοπογράφοι) και συνεπακόλουθη μείωση των αναθέσεων μαθημάτων στους αρχιτέκτονες μηχανικούς, 

• κατάργηση των μαθημάτων επιλογής το 2020 – μεταξύ των οποίων του γραμμικού και ελεύθερου σχεδίου, 

• τροποποίηση των αναθέσεων στην ειδικότητα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής στις ΣΑΕΚ το 2024 με ουσιαστικό αποκλεισμό των αρχιτεκτόνων και 

• πρόσφατη αλλαγή του νομικού πλαισίου περί βαθμολόγησης του Γραμμικού Σχεδίου στις πανελλαδικές εξετάσεις από το σύνολο της ενιαίας ειδικότητας ΠΕ81 (δηλαδή και πολιτικούς μηχανικούς και τοπογράφους). 

Οι αλλαγές αυτές οδηγούν σταθερά στη συρρίκνωση του αριθμού των αρχιτεκτόνων μηχανικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, θέτοντας ζητήματα απαξίωσης των σπουδών και των διπλωμάτων και περιορισμού των επαγγελματικών (αλλά και εργασιακών) δικαιωμάτων των μελών του Συλλόγου μας. 

Ο Σύλλογός μας, με τις προαναφερθείσες αποφάσεις, ανέδειξε έγκαιρα το πρόβλημα που θα προέκυπτε από όλα τα παραπάνω για το πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα του Γραμμικού Σχεδίου: φτάσαμε σήμερα, τον Ιούνιο του 2025 να είναι πολύ δύσκολο να στελεχωθούν τα εξεταστικά και βαθμολογικά κέντρα της χώρας, με αρχιτέκτονες εκπαιδευτικούς. Τελικά πληττόμενοι/ες από αυτή την κατάσταση είναι οι μαθητές/τριες. Η κατάσταση πρόκειται να επιδεινωθεί ραγδαία τα επόμενα χρόνια, όταν η έλλειψη αρχιτεκτόνων εκπαιδευτικών θα οδηγήσει αναπόφευκτα στη συμμετοχή πολιτικών μηχανικών και τοπογράφων στην εξέταση και βαθμολόγηση του σχεδίου, οι οποίοι, όχι μόνο δεν θα το έχουν διδαχθεί επαρκώς αλλά, επιπλέον, δεν θα το έχουν διδάξει, εφόσον το μάθημα έχει καταργηθεί. Σημειώνεται ότι το «αρχιτεκτονικό σχέδιο» που είναι μάθημα των ΕΠΑΛ, δεν είναι το ίδιο μάθημα με το γραμμικό σχέδιο, το οποίο είναι ειδικό μάθημα, προαπαιτούμενο για την εισαγωγή των υποψηφίων στις αρχιτεκτονικές σχολές. 

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος που έχει προκύψει και είναι κρίσιμο για την αξιοπιστία των πανελλαδικών εξετάσεων, χρειάζεται η επαναφορά των μαθημάτων σχεδίου στο ωρολόγιο πρόγραμμα των γενικών λυκείων και η διαφοροποίηση της ειδικότητας των αρχιτεκτόνων εντός του ενοποιημένου κλάδου ως προς τις αναθέσεις. Με τα δύο αυτά μέτρα θα γίνει εφικτή η πρόσληψη αρχιτεκτόνων που, όπως προκύπτει από τα προγράμματα σπουδών των σχολών τους, είναι οι καθ’ ύλη αρμόδιοι για τη διδασκαλία του γραμμικού σχεδίου και για τη βαθμολόγησή του σε πανελλαδικό επίπεδο, ώστε να στελεχωθούν τα βαθμολογικά κέντρα. 

Το ζητούμενο δεν είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ ειδικοτήτων περί επάρκειας προσόντων, αλλά ένα σχολείο που θα μεριμνά για την ύπαρξη όλων των αναγκαίων ειδικοτήτων και μαθημάτων, προς όφελος των μαθητών. Οι αναθέσεις των μαθημάτων πρέπει να γίνονται ορθολογικά και με βάση τις σπουδές κάθε ειδικότητας, έτσι ώστε η παρεχόμενη εκπαίδευση, και ειδικά η πολύπαθη επαγγελματική εκπαίδευση, να είναι αξιόπιστη και εξειδικευμένη και να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες. 

Η παρουσία των αρχιτεκτόνων μηχανικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, εκτός από το να διασφαλίζει την ομαλή διεξαγωγή των εξετάσεων, εμπλουτίζει το περιεχόμενό της, ενώ η διδασκαλία των σχεδίων καλλιεργεί την παραγωγική μάθηση και τη δημιουργικότητα και παρέχει ευρύτερη παιδεία σε θέματα χώρου, αισθητικής και αρχιτεκτονικής. 

Για τους παραπάνω λόγους, ζητάμε: 

• την επαναφορά της διδασκαλίας των μαθημάτων γραμμικού και ελεύθερου σχεδίου στη Β΄ και στη Γ΄ τάξη του Γενικού Λυκείου, 

• την επαναφορά της Α΄ ανάθεσης όλων των μαθημάτων που αφαιρέθηκαν από τους αρχιτέκτονες μηχανικούς σε ΓΕΛ, ΕΠΑΛ και ΣΑΕΚ (γραμμικό σχέδιο, ελεύθερο σχέδιο, ιστορία τέχνης, αρχές σύνθεσης και πολλά ακόμη ανά ειδικότητα), 

• την πρόσληψη αρχιτεκτόνων μηχανικών για την κάλυψη όλων των παραπάνω αναθέσεων, 

ζητήματα τα οποία επείγει να συζητήσουμε δια ζώσης. 

Ευελπιστούμε στην άμεση ανταπόκρισή σας στο αίτημά μας αυτό.

Μονοήμερο Δράσεων στο Κάτω Πολυτεχνείο ενάντια στα νέα μέτρα επιτήρησης και ελέγχου στις σχολές

Παρασκευή 27 Ιουνίου στις 5:00μ.μ.

Εκδήλωση από τους Πρωτοβουλία ΜΠΤΧ & ΥΔ Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ και Εκτός Κλίμακας Attack

Εδώ και δύο χρόνια, η Πρυτανική αρχή του ΕΜΠ έχει εφαρμόσει μία σειρά κατασταλτικών μέτρων σε όλους τους χώρους του Ιδρύματος, πρωτοστατώντας στις εξαγγελίες της κυβέρνησης για καταστολή, επιτήρηση και έλεγχο μέσα στα πανεπιστήμια. Η εγκατάσταση καμερών έρχεται σε μία συνθήκη που αφίσες και πανό κατεβαίνουν άμεσα, πολιτικές συγκεντρώσεις, εκδηλώσεις και δράσεις ποινικοποιούνται και απαγορεύονται, καταλήψεις και αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι εκκενώνονται και περνούν στα χέρια ιδιωτών, πειθαρχικά και μηνύσεις ακόμα και για αναγραφή συνθημάτων ή συνδικαλιστικών παρεμβάσεων (βλ.Βραδιά του Ερευνητή).

Στο πλαίσιο αυτό, επιβάλλονται συγκεκριμένες αλλαγές τόσο στο χώρο και στην διαχείριση του, όσο και στην πρόσβαση στις σχολές. Πιο συγκεκριμένα, στο κάτω Πολυτεχνείο μετά τις εκκενώσεις αυτοδιαχειριζόμενων χώρων, την καταστροφή των υπαίθριων καθιστικών που είχαν κατασκευαστεί από φοιτήτριες/ες, το αδικαιολόγητο κλείσιμο της κύριας πύλης επί της Στουρνάρη, το αντιεκπαιδευτικό και αντικοινωνικό κλείσιμο της σχολής τα ΣΚ και μετά τις 21.00 τις καθημερινές, τα εκδικητικά λοκ-άουτ με στόχο την παρεμπόδιση εκδηλώσεων, το επ’αόριστον κλείδωμα του κτιρίου Γκίνη, φτάνουμε στην εγκατάσταση καμερών περιμετρικά του ιδρύματος, με την Πρυτανεία να εξαγγέλλει την επέκταση τους και στο εσωτερικό τους(!)

Τα παραπάνω δεν εντάσσονται μόνο σε μία προσωποπαγή Πρυτανική Αρχή αλλά ακολουθούν μια ευρύτερη πολιτική εκπαιδευτικής αναδιάρθρωσης. Απαραίτητο στοιχείο είναι η πολιτική αποστείρωση των πανεπιστημιακών χώρων από κάθε είδους κριτική σκέψη, αμφισβήτηση και αντίσταση και η διαμόρφωση ενός πειθαρχημένου σώματος φοιτητ(ρι)ών και εργαζομένων, γαλουχημένο στις αξίες του ανταγωνισμού και του ατομικισμού. Οραματίζονται την περαιτέρω σύνδεση της εκπαίδευσης και της έρευνας με την ιδιωτική κερδοφορία, τη βιομηχανία πολέμου, την κοινωνική επιτήρηση και την κρατική καταστολή.

Για την επίτευξη των παραπάνω συνθηκών, είναι αναγκαία η ίδια η αναδιάρθρωση του χώρου, προς χάριν της ‘’ασφάλειας’, στερώντας βασικές ελευθερίες. Η εγκατάσταση καμερών έρχεται να ενισχύσει το αίσθημα συνεχούς παρακολούθησης -και κατ’επέκταση φόβου- μέσα σε ένα χώρο που διαχρονικά αποτελεί πεδίο κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών διεργασιών.

Κόντρα σε ένα Πολυτεχνείο μουσειακό έκθεμα στα χέρια ιδιωτών και τουριστών, εμείς διεκδικούμε ένα Πολυτεχνείο ζωντανό, ανοιχτό, ανάχωμα σε όποια αντιδραστική πολιτική επιχειρείται να εφαρμοστεί στους πανεπιστημιακούς χώρους και την πόλη.

Ως Συντονισμός Κάτω Πολυτεχνείου καλούμε σε μονοήμερο δράσεων ενάντια στα νέα μέτρα επιτήρησης και ελέγχου στις σχολές την Παρασκευή 27/6 στο προαύλιο του Κάτω Πολυτεχνείου.

Πρόγραμμα Μονόημερου Δράσεων

17:00 Μικροφωνική

18:00 Πολιτική εκδήλωση

"σχέδια ασφαλείας" - κάμερες - απόδραση από την "ανασφάλεια"

Ομιλήτριες και ομιλητές :
Δάφνη Καράβολα, Δημοσιογράφος Reported United
Γιώργος Κανδύλης, ερευνητής ΕΚΚΕ, συνδιδάσκων στο τμήμα Πολεοδομίας και Χωροταξίας
Θανάσης Λάγιος, Διδάκτωρ φιλοσοφίας ΕΚΠΑ
+Παρέμβαση από υποψ. διδακτόρισσα από τις ΗΠΑ

ακολουθούν παρεμβάσεις και συζήτηση

21:00 Μπαρ οικονομικής ενίσχυσης ατόμων που διώκονται απο τη Πρυτανεία ΕΜΠ

Συντονισμός Κάτω Πολυτεχνείου

Μονοήμερο Δράσεων στο Κάτω Πολυτεχνείο ενάντια στα νέα μέτρα επιτήρησης και ελέγχου στις σχολές

Έφυγε η Βάννα Σφακιανάκη

Η Βάννα, παιδί των πλούσιων μεταδικτατορικών κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών, αποτέλεσε μια μοναδική περίπτωση μαχόμενου επιστήμονα από όποια θέση βρέθηκε.

Σπούδασε στη Φλωρεντία Αρχιτεκτονική, απασχολήθηκε ως ελεύθερη επαγγελματίας, αλλά και ως Δημόσια Υπάλληλος από το 1991 έως τη συνταξιοδότηση της, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την "επέλαση της «πράσινης ανάπτυξης» κατ’ εικόνα και ομοίωση της νεοφιλελεύθερης «ανάπτυξης»".

Ενεργή τόσο στους φορείς των Μηχανικών (ΤΕΕ, ΕΜΔΥΔΑΣ κλπ), όσο και κυρίως στα κοινωνικά κινήματα πολιτών στην αγαπημένη της Κρήτη και το Ηράκλειο.  

Οι επεξεργασίες της και οι δημοσιεύσεις της για τα θέματα περιβάλλοντος, χωροταξίας, αρχιτεκτονικής και ενέργειας αποτελούσαν μοναδική πηγή ενημέρωσης και διαμόρφωσης άποψης με επιστημονική επάρκεια, λαϊκό λόγο και κινηματική κατεύθυνση. Μικρό μέρους τους είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα της

https://www.vannasfakianaki.gr/

αλλά και στο Δρόμο της Αριστεράς όπου τακτικά αρθογραφούσε

https://edromos.gr/tag/%ce%b2%ce%ac%ce%bd%ce%bd%ce%b1-%cf%83%cf%86%ce%b1%ce%ba%ce%b9%ce%b1%ce%bd%ce%ac%ce%ba%ce%b7/

αλλά και στις ιστοσελίδες των ΑΜΑΚ και της συσπείρωσης

https://amak.gr/

https://syspeirosiaristeronmihanikon.blogspot.com/search?q=%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CE%BA%CE%B7+%CE%B2%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B1

Η σταθερή της επιδίωξη για ανοικτές και συνθετικές διαδικασίες, ανεξαρτησία από κρατικούς και κομματικούς φορείς, ενότητα στη βάση των προβλημάτων χαρακτήρισε όλη της τη διαδρομή. Η Βάννα αποτέλεσε για πολλούς από εμάς ένα πρότυπο για το πώς μπορεί να συνδυαστεί η αταλάντευτη αριστερή τοποθέτηση με τον τεκμηριωμένο επιστημονικό λόγο και τη μαζική απεύθυνση.

Και όλα αυτά κάνουν την ξαφνική της απώλεια ακόμα πιο οδυνηρή...

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΑΔΑΣ ΤΜ. ΑΤΤΙΚΗΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΩΞΗ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ

Από τη διαβούλευση στη βούληση

 Ή τι να περιμένουμε από τη νέα πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων για τη στέγη

της Τόνιας Κατερίνη, μέλος της Συσπείρωσης Αριστερών Αρχιτεκτόνων & πρώην πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ

Στις 17 και 18 Μαΐου ο Δήμος Αθηναίων, στο πλαίσιο της διεθνούς πρωτοβουλίας OGP local (Open government partnership), στην οποία εντάχθηκε πρόσφατα, οργάνωσε 4 ανοιχτά εργαστήρια με διαφορετικές θεματικές στη βάση της συμμετοχής κοινωνικών συλλογικοτήτων, οργανώσεων και πολιτών που ασχολούνται ενεργά με τα αντίστοιχα θέματα. Στόχος της συνάντησης ήταν η διατύπωση προτάσεων παρέμβασης που θα έπρεπε και θα μπορούσε να υιοθετήσει ο Δήμος και θα διαμορφώσουν ένα πλαίσιο δράσης για τα επόμενα δύο χρόνια. Σε πρώτη φάση κάθε εργαστήριο θα μπορούσε να προτείνει μια δράση.

Στο δεύτερο εργαστήριο με θέμα «Στέγαση και βιώσιμη ανάπτυξη» συμμετείχαμε εκ μέρους της Ενωτικής Πρωτοβουλίας κατά των Πλειστηριασμών, επειδή πιστεύουμε ότι οι Δήμοι θα μπορούσαν να συμβάλουν σημαντικά στα ζητήματα στέγης σε πολλά επίπεδα, παρότι ως σήμερα δεν το κάνουν, και το άνοιγμα κάποιου διαλόγου είναι πάντα ενδιαφέρον.

Τα σημεία που αναδείχτηκαν σε σχέση με πρωτοβουλίες που θα μπορούσε να πάρει ο Δήμος είναι πολλά και σημαντικά: Καταγραφή των στεγαστικών αναγκών των δημοτών με γραφεία εντός Δήμου όπου οι πολίτες θα δηλώνουν την ανάγκη τους για εύρεση κατοικίας. Καταγραφή των κενών ακινήτων δημόσιων και ιδιωτικών εντός Δήμου, δημιουργία δικτύου ιδιοκτητών που θέλουν να διαθέσουν ακίνητα για κοινωνική κατοικία με χρήση κάποιων κινήτρων, δημιουργία help desk για τους πολίτες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ως υπερχρεωμένα νοικοκυριά με απειλή πλειστηριασμού ή έξωσης, καταγραφή γης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή κοινωνικής κατοικίας, αλλά και για την δημιουργία κοινοχρήστων χώρων. Υποστήριξη από τον Δήμο για τη δημιουργία ενός πιλοτικού προγράμματος συνεταιριστικής κατοικίας, επέκταση των προγραμμάτων φιλοξενίας μεταναστών και προσφύγων, κατάργηση του airbnb ή δραστικός περιορισμός του ανάλογα με την περιοχή και τέλος θεσμοθέτηση συνελεύσεων γειτονιάς, οι οποίες σε μόνιμη βάση θα συζητούν και θα αναδεικνύουν τα προβλήματα και τις ανάγκες της περιοχής τους και θα προτείνουν λύσεις προς τον Δήμο. Με την ολοκλήρωση των προτάσεων όλα τα παρόντα άτομα ψήφισαν τις προτάσεις που πιστεύουν ότι πρέπει να μπουν σε προτεραιότητα και υπερψηφίστηκαν τα τρία πρώτα θέματα που αφορούν την καταγραφή των αναγκών και της προσφοράς.

Όλα τα παραπάνω δεν είναι πρωτότυπα και αποτελούν μαζί και με άλλα σημεία και εξειδικεύσεις προτάσεις των κινημάτων στέγης διαχρονικά, αλλά πολύ περισσότερο την τελευταία δεκαετία κατά την οποία το ζήτημα της στέγης στην Ελλάδα αλλά και στην Αθήνα ειδικότερα αναδεικνύεται σε κεντρικό θέμα που απασχολεί και επιβαρύνει δυσβάσταχτα τα νοικοκυριά. Με την πτώση της ιδιοκατοίκησης, την αύξηση της τουριστικοποίησης και της χρηματιστικοποίησης της στέγης και με την πλήρη απουσία κοινωνικών πολιτικών κατοικίας η Ελλάδα αναδεικνύεται πλέον σε μια από τις χώρες της Ευρώπης με τις δυσμενέστερες συνθήκες στέγασης.

Μέχρι σήμερα η τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα και λόγω του ελλειμματικού θεσμικού και χρηματοδοτικού τοπίου, δεν έχει πάρει σοβαρές πρωτοβουλίες για το ζήτημα της στέγης. Ο δήμος Αθηναίων δηλώνει ότι αναγνωρίζει πως «η στέγη είναι δικαίωμα!» Για να υλοποιηθεί οτιδήποτε από τα παραπάνω δεν αρκεί να φτιαχτεί μια ομάδα δουλειάς ή να γίνουν δυο-τρεις εκδηλώσεις. Χρειάζεται συστηματική επικοινωνία με τους δημότες ώστε η συμμετοχική διακυβέρνηση να μην είναι απλώς επικοινωνιακό εργαλείο ή πολύ χειρότερα νομιμοποιητικό μέσον σε προβληματικές αποφάσεις (βλέπε παλαιότερα την προσχηματική διαβούλευση για την αγορά της Κυψέλης), αλλά τρόπος λειτουργίας της πόλης που θα συνοδεύεται από δέσμευση με αποφάσεις του Δημοτικού Συμβούλιου για άμεση προώθηση όσο περισσότερων πεδίων παρέμβασης που αφορούν το στεγαστικό και όχι μόνο.

Από τη διαβούλευση στη βούληση

Σκέψεις πάνω στη σύγχρονη αρχιτεκτονική

του Τάση Παπαϊωάννου, Αρχιτέκτονα-ομότιμου καθηγητή Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Έγχρωμα μολύβια σε χαρτί | ΤΑΣΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

Παρατηρώ τα κτίρια που χτίζονται ολόγυρα. Μορφές αλλόκοτες, κραυγαλέες, φανταχτερές, σαν να θέλουν να τραβήξουν πάση θυσία πάνω τους την προσοχή των περαστικών. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική έχει αλλάξει τόσο σε σχέση με την ίδια τη συνθετική διαδικασία κατά τη διάρκεια μιας αρχιτεκτονικής μελέτης όσο και με τον τρόπο άσκησης του επαγγέλματός μας. Σκέφτομαι συχνά προς τα πού οδεύει η ελληνική αρχιτεκτονική σήμερα, μέσα σ’ αυτό το εξαιρετικά ρευστό και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Αν είναι όλο κι όλο αυτό που έχει να επιδείξει, μήπως έχει χάσει τελικά κάθε τι που τη συνέδεε με τις πραγματικές και ουσιαστικές ανάγκες του κόσμου;

Μια τεράστια αλλαγή που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια είναι ο τρόπος που δουλεύουμε οι αρχιτέκτονες. Η καταγραφή των πρώτων σκέψεων δεν γίνεται πια άμεσα πάνω στη λευκή επιφάνεια του χαρτιού, αλλά διαμεσολαβείται από την οθόνη του κομπιούτερ, από την αρχική ακόμη φάση απεικόνισης της κεντρικής ιδέας του κτιρίου. Τα πρόχειρα και αφαιρετικά σκίτσα με το μολύβι ολοένα και σπανίζουν. Δεν αποτελούν πια εκείνο το πολύτιμο «εργαλείο» με το οποίο ο αρχιτέκτονας «αιχμαλωτίζει» τη γρήγορη και συνεχώς διαφεύγουσα επινόηση της στιγμής. Θαρρείς κι η φαντασία διαρκώς στερεύει. Στεγνώνει και εξατμίζεται πριν καλά καλά εμφανιστεί. Η δύναμη της εικόνας είναι τέτοια που έχει σχεδόν ακυρώσει την επίπονη και βασανιστική, αλλά τόσο σημαντική δημιουργική διαδικασία γέννησης της αρχιτεκτονικής ιδέας.

Τώρα, όπως μαθαίνω από νεότερους συναδέλφους, άλλοι όροι χρησιμοποιούνται για την αρχική φάση της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Νέες λέξεις περιγράφουν αυτή την κρίσιμη φάση της μελέτης ενός έργου, όπως π.χ. η λέξη inspiration. Και από τι εξαρτάται η περιβόητη έμπνευση; Η συνήθης πλέον πρακτική είναι να ανατρέχει ο αρχιτέκτων (πριν ακόμη τραβήξει την πρώτη μολυβιά) στο διαδίκτυο και από εκεί να αλιεύει εικόνες υπαρκτών ή όχι κτιρίων, δημιουργώντας έναν κατάλογο εικόνων, ασύνδετων μεταξύ τους, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα και πηγές άντλησης ιδεών. Σαν να διαλέγει από ένα δειγματολόγιο μορφών, λίγο από τη μια, κάτι άλλο από την άλλη, μια μεμονωμένη λεπτομέρεια από κάποια τρίτη, για το πώς θα μπορούσε να είναι αυτό που θα σχεδιάσει.

Η «σύνθεση» έχει χάσει αυτό που τη χαρακτήριζε στο παρελθόν ως συνολικό και αδιαίρετο φαινόμενο. Το κτίριο έτσι προκύπτει από έναν αχταρμά «έτοιμων» μορφών. Μια τεχνητή και άκαρπη συγκόλληση παράταιρων λεπτομερειών, ένα κολάζ άσχετων μεταξύ τους μορφών στον χώρο: μια στέγη από εδώ, ένα μπαλκόνι από εκεί, ένα στέγαστρο παραδίπλα. Ποιος ξέρει: ίσως η αντι-συνθετική αυτή διαδικασία να είναι ό,τι έχει κληροδοτήσει στις νέες γενιές ο κακώς νοούμενος μεταμοντερνισμός. Πιθανόν αυτό να εξηγεί από μια πλευρά και τις αλλοπρόσαλλες μορφές κτιρίων που βλέπουμε τελευταία να χτίζονται τόσο στον τόπο μας όσο και διεθνώς. Πλαδαρές, ασύντακτες, ανούσιες, που δεν υπακούουν σε κανέναν εσωτερικό κανόνα. Απλώς μια επίδειξη αχαλίνωτης και αβαθούς μορφοπλασίας.

Νιώθεις ότι η ισχύς της εικόνας χειραγωγεί τη φαντασία, την ευνουχίζει και τελικά την εκμηδενίζει. Το νέο δεν το χαρακτηρίζει πλέον καμιά καινοτομία, καμιά ουσιαστική και ζωογόνα «εκκεντρικότητα». Σκέφτομαι ότι αυτός ο τρόπος «σύνθεσης», ο οποίος διδάσκεται μάλιστα ως εκπαιδευτική μέθοδος και σε αρκετές σχολές αρχιτεκτόνων, συνιστά τον ορισμό της «απο- σύνθεσης»! Γιατί αρχιτεκτονική σύνθεση σημαίνει να ψάχνεις να βρεις τον δρόμο σου στο σκοτάδι κρατώντας ένα «κερί που τρεμοσβήνει» κι όχι να πορεύεσαι ξέγνοιαστος και περιχαρής σε μια ολοφώτιστη και ασφαλή λεωφόρο.

Το να αλλάζει και να εξελίσσεται η αρχιτεκτονική στο πέρασμα του χρόνου είναι απολύτως φυσικό και αναμενόμενο. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική έχει κερδίσει από τις αλματώδεις τεχνολογικές κατακτήσεις και τις τεράστιες δυνατότητες που προσφέρουν τα ψηφιακά προγράμματα σχεδίασης και τα νέα υλικά δόμησης με τις εξαιρετικές ιδιότητες που έχουν. Ομως την ίδια στιγμή, δεν πρέπει, νομίζω, να μας παρασέρνει ο ενθουσιασμός και να παραβλέπουμε αυτά που κινδυνεύουμε να χάσουμε. Μην τυχόν, δηλαδή, στην προσπάθεια για έναν συνεχή νεωτερισμό και στο κυνήγι μιας συνεχούς πρωτοτυπίας, θυσιάσουμε την «ψυχή» της αρχιτεκτονικής. Τον αναστοχασμό που τόσο έχει ανάγκη η τέχνη μας. Γιατί ισχύει και στη δουλειά μας ακριβώς αυτό που είχε γράψει ο Σεφέρης για την ποίηση: «Μορφή και περιεχόμενο είναι το ίδιο πράγμα, γιατί όταν αλλάζει η μορφή αλλάζει, ουσιαστικά, και το περιεχόμενο»*.

Με την «κοπτοραπτική» των μορφών διαλύουμε και το περιεχόμενο, ακυρώνοντας στην πράξη την ίδια την υπόσταση της αρχιτεκτονικής και το γεγονός ότι είναι η κατ’ εξοχήν «εξυπηρετική τέχνη». Ταυτόχρονα όμως, κινδυνεύουμε να χάσουμε και κάτι από τη «μαγεία» και την ομορφιά της δουλειάς μας: τη χαρά της δημιουργίας. Είναι άλλο πράγμα να βλασταίνει το νέο πάνω στο χώμα το ποτισμένο από τα έργα του παρελθόντος και τελείως διαφορετικό να αντιγράφουμε άκριτα κομμάτια των έργων αυτών και να τα μεταφέρουμε αυτούσια ή κάπως παραλλαγμένα στο δικό μας έργο. Τότε δεν πρόκειται προφανώς για «inspiration», αφού η έμπνευση έχει ακυρωθεί εν τη γενέσει της.

Η έμπνευση δεν εκκινεί μόνον από τις φαντασμαγορικές, αλλά άψυχες εικόνες του διαδικτύου ή παλαιότερα των ιλουστρασιόν περιοδικών. Κυρίως «αρδεύεται» από αυτά που μοιράζεται κάθε φορά ο αρχιτέκτονας με τον εργοδότη του έργου που του εμπιστεύτηκε τον σχεδιασμό του σπιτιού του. Μέσα απ’ αυτή τη συμμετοχική, από κοινού συνθετική διαδικασία, ξεπηδούν οι πιο ρηξικέλευθες ιδέες. «Δοχείο ζωής» είναι το σπίτι, δοχείο που παίρνει μορφή από τους ανθρώπους που το κατοικούν - όχι το αντίστροφο. Νεωτερισμός στην αρχιτεκτονική σημαίνει να μπορέσουμε να εκφράσουμε στον χώρο και σε κάθε ιστορική συγκυρία τον τρόπο ζωής και τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων. Τότε μόνο δικαιώνεται στην ουσία η επιστήμη και η τέχνη μας.

*Γιώργος Σεφέρης, Ερωτόκριτος, Δοκιμές, Ικαρος, Αθήνα 1992

Σκέψεις πάνω στη σύγχρονη αρχιτεκτονική