ΑΠ 4851/10.11.2025 ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΣΑΔΑΣ ΤΜ. ΑΤΤΙΚΗΣ
Να μην γίνουν τα ΤΠΣ μια χαμένη ευκαιρία για τον πολεοδομικό σχεδιασμό
Στο πλαίσιο του Προγράμματος Πολεοδομικής Μεταρρύθμισης «Κωνσταντίνος Δοξιάδης» εκπονούνται συνολικά 227 μελέτες Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ) για εκατοντάδες Δημοτικές Ενότητες στο σύνολο της επικράτειας της χώρας.
Τα Τοπικά και Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια που εκπονούνται θα καθορίσουν το πλαίσιο της πολεοδομικής και χωρικής οργάνωσης για τις επόμενες δεκαετίες. Μέσα στις κατευθυντήριες γραμμές τους εμπεριέχονται δυνητικά όλα τα κρίσιμα επίδικα που αφορούν στον σχεδιασμό των πόλεων και των οικισμών:
- ο καθορισμός των χρήσεων γης προς όφελος της κοινωνίας και ενάντια στην αδηφάγο κερδοφορία του κεφαλαίου,
- τα όρια των οικισμών και οι επεκτάσεις των σχεδίων,
- η επικέντρωση του σχεδιασμού στους δημόσιους ελεύθερους χώρους – χώρους πρασίνου,
- η διασφάλιση όλων των αναγκαίων κοινωνικών δομών πρόνοιας (υγεία, εκπαίδευση, πολιτισμός),
- η προστασία του αστικού περιβάλλοντος (βλ. ανάγκη διασφάλισης ενός πλαισίου που θα αποκλείει τα διαφόρων λογής «bonus δόμησης» του ΝΟΚ),
- η κάλυψη στεγαστικών αναγκών και η ρύθμιση του υπερτουρισμού (να σημειωθεί ότι όσο η βραχυχρόνια μίσθωση περικλείεται σαν χρήση γης στην κατοικία, δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να ρυθμιστεί μέσω των ΤΠΣ),
- οι στρατηγικές σε επίπεδο μεταφορών – μετακινήσεων στο αστικό και περιαστικό περιβάλλον,
- η αντιπλημμυρική και αντιπυρική θωράκιση, η αντισεισμική θωράκιση κτιρίων κ.ά.
Σε ποια κατεύθυνση θα κινηθεί όμως ο σχεδιασμός; Δυστυχώς, για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα η ενημέρωση του κοινού, των τοπικών κοινωνιών και των επιστημονικών φορέων είναι ελάχιστη. Είναι σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι η κατάρτιση των ΤΠΣ έχει κεντρικό και επιτελικό χαρακτήρα, καθώς δεν μεταβιβάζεται η αρμοδιότητα στην τοπική αυτοδιοίκηση και στους Δήμους να εκπονούν οι ίδιοι τα σχέδια, να επιλέγουν τους αναδόχους ή να ασκούν ουσιαστική εποπτεία στη διαδικασία του σχεδιασμού. Ο ρόλος τους περιορίζεται στην τυπική συμμετοχή ενός εκπροσώπου σε μια τριμελή επιτροπή παρακολούθησης, η οποία έχει μάλλον περιορισμένες αρμοδιότητες, με γνωμοδοτήσεις και εισηγήσεις στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης. Ωστόσο, οι παρεμβάσεις αυτές δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα και δεν υπάρχει καμία διασφάλιση ότι οι τοπικές ανάγκες και οι ιδιαιτερότητες θα αποτυπωθούν στον τελικό σχεδιασμό.
Αντίθετα υπάρχει ανησυχία ότι οι μελέτες των ΤΠΣ θα αποτελέσουν τον Δούρειο Ίππο ώστε να υπηρετήσουν τα συμφέροντα της αγοράς. Με άλλα λόγια, υπάρχει ο ορατός κίνδυνος τα ΤΠΣ να αποτελέσουν εκείνο το νομοθετικό πλαίσιο που θα δημιουργήσει προνομιακό πεδίο σε κάθε είδους «Στρατηγικές Επενδύσεις», διαμορφώνοντας μόνιμες μαύρες τρύπες στον πολεοδομικό σχεδιασμό. Ο συνολικός χαρακτήρας των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων, που έρχεται σε αντίθεση με τις fast track πολεοδομήσεις, έχει ήδη υπονομευτεί, με ευθύνη της κυβέρνησης και του ΤΕΕ, με την εκπόνηση ξεχωριστών μελετών για το σύνολο της χώρας, σε τομείς όπως η χωροθέτηση των Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή για τη μεταφορά συντελεστή
δόμησης ή ο χαρακτηρισμός του οδικού δικτύου της χώρας που επηρεάζει την εκτός σχεδίου δόμηση. Επιπροσθέτως οι μελέτες φορτώνονται με νέες απαιτήσεις, όπως οι μελέτες «φέρουσας ικανότητας», μια απολύτως ποσοτικοποιημένη προσέγγιση που μπορεί να οδηγήσει σε επέκταση τουριστικών δραστηριοτήτων ακόμα και στις κορεσμένες περιοχές με απλή επέκταση κάποιων τεχνικών υποδομών. Τέλος, μετά και την απόφαση του ΣτΕ να μεταβιβαστεί η αρμοδιότητα των ζητημάτων «bonus» του ΝΟΚ στις μελέτες των ΤΠΣ, μήπως άραγε διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την επαναφορά τους με κάθε επισημότητα;
Τα παραπάνω συνεπάγονται ότι οι μεγάλες επενδύσεις κεφαλαίων που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό και χωροθετούνται με προνομιακούς όρους ακόμα και σε βάρος του περιβάλλοντος και των τοπικών κοινωνιών (ΕΣΧΑΣΕ, ΕΣΧΑΔΑ, ΠΟΤΑ, ΕΠΣ, Σύνθετα Τουριστικά Καταλύματα, κ.ά.), θα μπορούν να εντάσσονται στα ΤΠΣ, ακόμα και αν εκτός από τις τοπικές κοινωνίες αντιδρούν ακόμα και οι ίδιες οι δημοτικές αρχές. Ο ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής, στοχεύει μέσα από τις συλλογικές του αποφάσεις να αγωνιστεί στην κατεύθυνση κατάργησης αυτού του κατ’ εξαίρεση σχεδιασμού.
Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ) έχει αναλάβει ως αναθέτουσα αρχή, για λογαριασμό του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) και της Γενικής Γραμματείας Χωρικού Σχεδιασμού & Αστικού Περιβάλλοντος, τη συνολική υλοποίηση του προγράμματος Πολεοδομικής Μεταρρύθμισης. Το ΤΕΕ αναγνωρίζεται από το κεντρικό κράτος ως ο διαχειριστικός φορέας που προκηρύσσει και παραλαμβάνει τις διαγωνιστικές διαδικασίες, που αναθέτει τις συμβάσεις, υποκαθιστώντας αρμοδιότητες που θα έπρεπε να ανήκουν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους Δήμους. Το ΤΕΕ ως φορέας υλοποίησης στην ουσία λειτουργεί ως παρατηρητής διεκπεραιώνοντας τυπικά τις διαδικασίες παραλαβής. Από τις 227 συμβάσεις με χρόνο ολοκλήρωσης τον Απρίλιο του 2026, μόνο οι 190 μελέτες έχουν προχωρήσει στο στάδιο της παρουσίασης σεναρίων, ενώ εντολή έναρξης της Β’ φάσης έχουν δοθεί σε 82, με βάση το πρόσφατο ενημερωτικό σημείωμα του ΤΕΕ.
Ήδη και παρά την ελλιπή πληροφόρηση, από πολλές περιοχές εκφράζονται ανησυχίες και διαμαρτυρίες. Και αυτό είναι απολύτως λογικό να συμβαίνει όταν σε πολλές περιπτώσεις τα έργα ανατίθενται σε μελετητές που δεν έχουν καμία σχέση ή δεν έχουν καν επισκεφτεί την περιοχή, όταν δεν υπάρχει ένα υποχρεωτικό προστάδιο καταγραφής των τοπικών αναγκών και όταν η πρώτη επαφή με την τοπική κοινωνία είναι μια τυπική παρουσίαση σεναρίων και υποβολή σχολίων επί αυτών για μόλις 5 ημέρες. Μέχρι σήμερα, τόσο σε πανελλαδικό επίπεδο όσο και στην περίπτωση των ΤΠΣ της μητροπολιτικής Αθήνας, αν και θεωρητικά η διαδικασία παρουσιάζεται ως συμμετοχική, στην πράξη οι περισσότερες διαβουλεύσεις περιορίζονται σε μια τυπική διαδικασία, ενώ η εκπόνηση των ΤΠΣ πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό χωρίς ουσιαστική επαφή με τις τοπικές κοινωνίες και μέσα σε ακραία ασφυκτικές χρονικά συνθήκες. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από αρκετούς Δήμους έχουν εκφραστεί σοβαρές αντιρρήσεις για τις διαδικασίες που ακολουθούνται. Το περιορισμένο χρονικό διάστημα εκπόνησης των ΤΠΣ που ορίζουν οι συμβάσεις φανερώνει μια προτεραιοποίηση στο να πέσουν χρήματα στην «αγορά», παρά στο να διασφαλίσουμε μια ποιότητα σχεδιασμού. Επιπροσθέτως, το ΤΕΕ ελάχιστα έως καθόλου φροντίζει να ενημερώσει την επιστημονική κοινότητα για τις μελέτες, τις κατευθυντήριες γραμμές και τα επίδικα ζητήματα που γεννιούνται από τα ΤΠΣ.
Οι ιδιαίτερα υψηλές απαιτήσεις συμμετοχής στους διαγωνισμούς για την ανάληψη των μελετών των ΤΠΣ που επιβλήθηκαν στους μελετητές (προηγούμενη εμπειρία, πιστοποιήσεις, κύκλος εργασιών, κ.ά.) με ευθύνη της κυβέρνησης και του ΤΕΕ, οδήγησαν στην μονοπώληση των μελετών από λίγες κοινοπραξίες μελετητικών γραφείων, επιβάλλοντας σε όλους τους υπόλοιπους να γίνουν στην καλύτερη περίπτωση υπεργολάβοι και δημιουργώντας ένα επικίνδυνο προηγούμενο και για άλλους τομείς του τεχνικού κλάδου.
Βάσει όλων αυτών ζητάμε:
- η εκπόνηση των ΤΠΣ να γίνει ευκαιρία για έναν πραγματικά δίκαιο και συμμετοχικό σχεδιασμό στην πολεοδομική οργάνωση της πόλης, με ανοιχτές διαδικασίες διαβούλευσης, χωρίς τη διαμόρφωση fast-track πλαισίων
- να δεσμευτούν όλοι οι αρμόδιοι εμπλεκόμενοι φορείς ότι το 2ο στάδιο της μελέτης θα υπάρξει έγκαιρη δημόσια διαβούλευση με άμεση ενημέρωση των δημοτών και των επιστημονικών φορέων όπως ο ΣΑΔΑΣ και επαρκή χρόνο για τη διαμόρφωση και υποβολή προτάσεων.
- Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι στην τριμελή επιτροπή παρακολούθησης, επίβλεψης και παραλαβής των μελετών των ΤΠΣ ορίζεται ως πρόεδρος ένας εκπρόσωπος του ΤΕΕ, είναι κρίσιμο να υπάρχει έγκαιρη και διαφανής ενημέρωση του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων για τις υπό εκπόνηση μελέτες σε κάθε φάση και σε κάθε στάδιο της υλοποίησής τους.
- Προκειμένου να διασφαλιστεί η ουσιαστική λειτουργία της διαβούλευσης και ο απαιτούμενος χρόνος ενσωμάτωσης των προτάσεων, το ΤΕΕ πρέπει να απαιτήσει εύλογη παράταση των χρόνων παράδοσης, οι οποίοι χαρακτηρίζονται ασφυκτικοί από όλους τους εμπλεκόμενους.
- Εκφράζουμε τη συμπαράστασή μας σε όλες τι κινήσεις πολιτών και τις συλλογικότητες γειτονιών που είτε συμμετέχουν καταθέτοντας υπομνήματα, είτε κινητοποιούνται υπερασπιζόμενες τα αιτήματά τους για μια πιο βιώσιμη, δίκαιη και ανθρώπινη πόλη, για το δικαίωμα στην πόλη και τον σχεδιασμό της.
Ειδικά για το ΤΠΣ του μεγαλύτερου Δήμου της χώρας, του Δήμου Αθήνας:
Στην περίπτωση του Δήμου Αθηναίων, το τελευταίο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) που ισχύει, θεσπίστηκε το 1988 (ΦΕΚ Δ’80). Έκτοτε, αν και έγιναν επιμέρους διορθώσεις και αλλαγές, δεν προχώρησε ποτέ μια ενιαία, ολοκληρωμένη πολεοδομική μελέτη για την πρωτεύουσα. Στο μεταξύ, η πόλη έχει μεταμορφωθεί και συνεχίζει να εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς, με αποτέλεσμα το ισχύον πλαίσιο χωρικής οργάνωσης να μην καλύπτει πλέον τις πραγματικές ανάγκες της και τις απαιτήσεις των κατοίκων. Σήμερα, μετά από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, βρίσκεται σε φάση εκπόνησης Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο για την Αθήνα, σύμφωνα με τον Ν. 4759/2020 και η μέχρι σήμερα παρέμβαση του Δήμου και των πολιτών είναι προσχηματική και πρακτικά χωρίς περιθώρια ουσιαστικού διαλόγου.
Ειδικά για τον Δήμο Αθηναίων, δεν νοείται ο πολεοδομικός σχεδιασμός να μην επιχειρήσει να αντιμετωπίσει κατά προτεραιότητα την ακραία τουριστικοποίηση και τον εξευγενισμό ειδικά σε περιοχές του κέντρου, οι οποίες αλλάζουν τις χρήσεις γης που εξυπηρετούν τους κατοίκους, με χρήσεις που απευθύνονται σε τουρίστες και επισκέπτες, εκτοπίζουν τους κατοίκους ιδιαίτερα των χαμηλότερων οικονομικών στρωμάτων και αλλοιώνουν την πολυλειτουργική και κοινωνικά πολυσυλλεκτική φυσιογνωμία που διατηρούσε ιστορικά το κέντρο της πόλης.
- να τεθεί άμεσα στη διάθεση του ΣΑΔΑΣ Τμήμα Αττικής, το τελικό πλήρες παραδοτέο του 1ου σταδίου της Κύριας Μελέτης ΤΠΣ από το ΤΕΕ που αποτελεί την αναθέτουσα αρχή της μελέτης. Στο 1Ο στάδιο εκπόνησης της μελέτης του ΤΠΣ του Δήμου Αθηναίων πραγματοποιήθηκε η ανάλυση χωρικών δεδομένων και η αξιολόγηση χωρικών, περιβαλλοντικών και άλλων δεδομένων, παρουσιάστηκαν τα εναλλακτικά σενάρια χωρικής ανάπτυξης και επιλέχθηκε το επικρατέστερο, διαμορφώνοντας την αρχική πρόταση. Μετά την ολοκλήρωση αυτού του σταδίου, η διαδικασία προχωράει επί μιας διαμορφωμένης μελετητικής πρότασης για την οποία ακόμη δεν υπάρχει κάποια δημόσια ενημέρωση. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί, πως δεν υπάρχει μέχρι στιγμής καμία σαφής αναφορά για επίδικα ζητήματα αναπλάσεων και κεντρικών κυβερνητικών αποφάσεων που αφορούν την μητροπολιτική Αθήνα, όπως χαρακτηριστικά η ζωτικής σημασίας για τους κατοίκους των Αθηνών, περιοχή του Ελαιώνα, και η επιλογή συγκεντροποίησης δημόσιων υπηρεσιών στο χώρο της Πυρκάλ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου