Δημοσιεύουμε την εισήγηση του αρχιτέκτονα και υποψήφιου στα ψηφοδέλτια της συσπείρωσης αριστερών αρχιτεκτόνων Αλέξανδρου Κλειδωνά, στο 11ο Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο.
11ο Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο: «ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ»
ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ, 17 – 20 Μαρτίου 2011, Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα
6η Θεματική Ενότητα: Θεσμικό Πλαίσιο Άσκησης Επαγγέλματος
Εισηγητής: Αλέξανδρος Κλειδωνάς
Τίτλος Εισήγησης: «Είμαστε όλοι αρχιτέκτονες» / Από το σχεδιασμό στον αυτοσχεδιασμό
- Εισαγωγή
Η εισήγηση αποτελεί μια αντίδραση στην κυρίαρχη, καθιερωμένη αντίληψη, η οποία επιθυμεί ο αρχιτέκτονας να είναι ο καθ’ ύλην αρμόδιος και αποκλειστικός υπεύθυνος για τη δημιουργία χώρου με επιστημονική και καλλιτεχνική αρτιότητα. Συνέπεια αυτής της αντίληψης είναι και η αντιμετώπιση των αναδόχων του αρχιτεκτονικού έργου ως πελατών, οι οποίοι περιμένουν το προϊόν έτοιμο και τα κλειδιά στο χέρι.
Έτσι, η παρουσίαση, η οποία πραγματοποιείται στην 6η ενότητα (Θεσμικό Πλαίσιο Άσκησης Επαγγέλματος), αφορά στη σχέση του θεσμικού ρόλου του αρχιτέκτονα με τους ρόλους που αναλαμβάνουν οι υπόλοιποι φορείς, είτε πρόκειται για συνεργάτες είτε για τον κόσμο, για τον οποίον ο αρχιτέκτονας εργάζεται και δημιουργεί.
Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, εξετάζεται η σχέση των φορέων δημιουργίας του αρχιτεκτονικού χώρου: Ο αρχιτέκτων-μηχανικός ως θεσμικά αναγνωρισμένος ειδικός επί του χώρου, ο οικοδόμος-χτίστης ως ειδικός επί της κατασκευής και ο ένοικος-χρήστης ως τελικός αποδέκτης της διαδικασίας παραγωγής αρχιτεκτονικής.
Το ενδιαφέρον εστιάζεται ιδιαίτερα στις διαφορές αντιμετώπισης των τελικών αποδεκτών του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού από τη μια ως πελατών, και κατ’ αρχήν μη ειδικών σε θέματα αρχιτεκτονικής, και από την άλλη ως συνεργατών και κατ’ εξοχήν αρμόδιων για την αντιμετώπιση των οικιστικών ζητημάτων, τα οποία σχετίζονται με τη διαμόρφωση του προσωπικού ή / και συλλογικού τους χώρου.
- Η Αρχιτεκτονική Σύνθεση
Η παραγωγή χώρου θέτει στον αρχιτέκτονα το ζήτημα της δημιουργίας μορφής. Η υλοποίησή της είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, η οποία εκ των πραγμάτων καθορίζεται από πληθώρα παραγόντων και συνδιαμορφώνεται με δράσεις των υπόλοιπων φορέων. Στην περίπτωση που η σύνθεση αρχιτεκτονικού έργου πραγματοποιείται από τον αρχιτέκτονα και υλοποιείται με δημιουργική συμμετοχή ή / και δραστική παρέμβαση των φορέων παραγωγής και ιδίως των τελικών αποδεκτών, υφίστανται δύο διακριτές και αλληλεξαρτώμενες ενέργειες:
• Σχεδιασμός
- Εισαγωγή μεμονωμένων ή / και πλήθους προβλημάτων με σκοπό την παραγωγή χώρου.
- Κατανόηση και ερμηνεία χαρακτηριστικών κτίσματος με αποδεκτούς κώδικες επικοινωνίας.
- Αποδοχή συμβάσεων, προδιαγραφών, περιορισμών και λήψη δεσμευτικών αποφάσεων.
- Αντιμετώπιση προβλημάτων με την πρόβλεψη μιας μορφής, τελικής ή / και εξελισσόμενης.
- Αποτύπωση του έργου με σκίτσα, προπλάσματα, σχέδια λεπτομερειών και εφαρμογής κ.α.
• Αυτοσχεδιασμός
- Εμφάνιση αυθόρμητων, μεμονωμένων ή / και πλήθους δράσεων επέμβασης στο χώρο.
- Μερική κατανόηση ζητημάτων του χώρου και ελεύθερη ερμηνεία των χαρακτηριστικών του.
- Ανατροπή συμβάσεων, προδιαγραφών και εκδήλωση απρόβλεπτων καταστάσεων.
- Ικανοποίηση αναγκών και διαθέσεων της στιγμής και ατελής ολοκλήρωση όποιας μορφής.
- Εφευρετικότητα στη χρήση των διαθέσιμων μέσων παρά τις περιορισμένες δεξιότητες.
- Ο Αρχιτέκτων & Οι Άλλοι
Η καθιερωμένη από τους ειδικούς πρακτική απαιτεί από τον αρχιτέκτονα την ενσάρκωση του ρόλου του δημιουργού κατ’ αποκλειστικότητα. Στη διαδικασία πραγματοποίησης αρχιτεκτονικού χώρου ο αρχιτέκτων πρέπει να είναι ο κύριος του έργου, ενώ οι υπόλοιποι φορείς αντιμετωπίζονται περισσότερο ως αναγκαστικοί παράγοντες διαμόρφωσης του τελικού προϊόντος και λιγότερο ως συμμετέχοντες στη δημιουργία μιας συλλογικής δομής. Το αποτέλεσμα, για όλους τους φορείς παραγωγής του χώρου, είναι ένα μοντέλο περιορισμένης δράσης και ελλιπούς συνεργασίας και συμμετοχής με απολύτως προκαθορισμένους και διακριτούς ρόλους. Το μοντέλο αυτό εξασφαλίζει την πραγμάτωση των μορφοπλαστικών επιδιώξεων του αρχιτέκτονα, γεμίζει το πορτοφόλι του κατασκευαστή και ικανοποιεί τη μανία επίδειξης των ιδιοκτητών.
Στο πλαίσιο αυτό, στο επαγγελματικό όσο και στο ακαδημαϊκό πεδίο της αρχιτεκτονικής:
- δίνεται υπερβολική έμφαση στο προϊόν εις βάρος της διαδικασίας παραγωγής του,
- υπάρχει εικονολατρία και ο δογματισμός της ιδανικής μορφής κυριαρχεί στη σύνθεση,
- εγείρονται δικαιώματα αποκλειστικότητας στην πατρότητα του ολοκληρωμένου έργου και
- γίνεται μονοσήμαντη προβολή των κυρίαρχων τάσεων και των κοινά αποδεκτών μεθόδων.
- 2 Παραδείγματα
Παρακάτω, αναλύονται δύο συγκεκριμένες περιπτώσεις αρχιτεκτονικών έργων, όπου τα ζητήματα, που θίγονται στην παρούσα εισήγηση, εμφανίζονται με τον πλέον χαρακτηριστικό, σχεδόν ακραίο τρόπο. Πρόκειται για: Α) το κέντρο περίθαλψης ατόμων με αναπηρία, στη Νέα Υόρκη, έργο του Richard Meier και Β) τη φοιτητική εστία με τη ζώνη κοινωνικών δραστηριοτήτων ιατρικής σχολής, στις Βρυξέλες, έργο του Lucien Kroll.
5. Richard Meier – Bronx Developmental Center – New York – U.S.A. (1970 – 1977)
• Η αρχιτεκτονική αντιμετωπίζεται ως επίσημη τέχνη δημιουργίας αντικειμένων
• Ο φορμαλιστής αρχιτέκτονας είναι ο αποκλειστικός διαμορφωτής της αισθητικής
• Ο σκοπός της αρχιτεκτονικής μελέτης είναι η εξεύρεση της ιδανικής μορφής
• Το πανάκριβο κτήριο είναι προσχεδιασμένο στα μέτρα της υψηλής τεχνολογίας
• Bραβεύσεις και διθυραμβικές κριτικές εκθειάζουν τη «συνέπεια» του έργου
• Ο θαυμασμός της σύνθεσης από τους ειδικούς αγνοεί τις ανάγκες των χρηστών
• Οι γνώμες των μη ειδικών καταδικάζουν το κτήριο ως «ψυχρό» και μη ασφαλές
6. Lucien Kroll – Medical Faculties – Brussels – Belgium (1968 – 1974)
• Η αρχιτεκτονική αντιμετωπίζεται ως διαδικασία συνεργασίας ειδικών και μη
• Ο αρχιτέκτονας είναι ένας σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα των δημιουργών
• Το κτήριο συνδιαμορφώνεται με τις απρόβλεπτες δράσεις χρηστών και χτιστών
• Η μελέτη πραγματοποιείται συμμετοχικά από το σχεδιασμό έως την υλοποίηση
• Η σύγχρονη τεχνολογία χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως προς όφελος του χρήστη
• Το εγχείρημα σχολιάζεται ως «αδυναμία του αρχιτέκτονα να αναλάβει το ρόλο του»
• Το έργο είναι θρίαμβος της συμμετοχής και μνημείο της αναρχικής αρχιτεκτονικής
7. Επίλογος
Η εξέταση των προηγούμενων παραδειγμάτων καταδεικνύει πόσο διαφορετικός μπορεί να είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα και αντίστοιχα πόσο διαφορετική μπορεί να είναι η διαδικασία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, ανάλογα με το πόσο παρεμβαίνουν και πόσο δημιουργικοί είναι οι υπόλοιποι φορείς παραγωγής του χώρου. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η σημασία του σχεδιασμού για την αποτελεσματικότητα του αυτοσχεδιασμού αλλά και να υπογραμμιστεί η αξία των απρόβλεπτων, αυθόρμητων παρεμβάσεων των χτιστών και ιδίως των χρηστών στη διαδικασία πραγματοποίησης του έργου.
Η περίπτωση κατά την οποία είμαστε όλοι αρχιτέκτονες, ενδεχομένως θα μπορούσε να ισοδυναμεί με το θάνατο του αρχιτέκτονα ή ακόμη γενικότερα με το θάνατο του δημιουργού. Μπορεί να παρέχεται στον τελικό αποδέκτη του έργου η δυνατότητα να το χειριστεί και να το αξιοποιήσει σύμφωνα με τις προσωπικές του διαθέσεις ή / και ανάγκες, όμως είναι δουλειά του εμπνευσμένου δημιουργού να προετοιμάσει το πεδίο δράσης τους και να ευνοήσει την αυτοσχεδιαστική δραστηριοποίησή τους προς όφελος των ίδιων.
8. Πηγές
• Hill, Jonathan. Actions of Architecture : Architects and Creative Users. London ; New York: Routledge, 2003.
• Mitchell, C. Thomas. Redefining Designing : From Form to Experience. New York: Van Nostrand Reinhold, 1993.
• Viera, Joe. Σχεδιασμός Και Αυτοσχεδιασμός. Μετάφραση: Κωνσταντίνος Νάσος. Επιμέλεια: Joe Viera, Blue - Σειρά Τζαζ. Αθήνα: Νάσος, 1993.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου