του Θανάση Μουτσόπουλου, Καθηγητή Ιστορίας Τέχνης στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου
Στην εποχή της Στέγης και των μουσείων της κυβέρνησης δεν μπορεί να υπάρξει κάτι διαφορετικό από Συστημική Τέχνη. Ακόμη κι αν αυτή η Συστημική Τέχνη μπορεί να εντάξει και να αφομοιώσει σχεδόν τα πάντα, από τις Γυναίκες, τους ΛΟΑΤΚΙ, τον Παύλο Φύσσα ή τη Γάζα. Και να τους καταπιεί όλους αμάσητους, συνοδευμένους από ωραία ξύλινα κείμενα σε greeklish
Αφού η LAMDA Development χτίζει μια καινούργια ιδιωτική πόλη σε μια μέχρι πρόσφατα δημόσια έκταση, τώρα επεκτείνεται και στον χώρο της «Τέχνης». Ηταν αναμενόμενο. Ο σκοπός της Τέχνης εδώ και αρκετό καιρό είναι να εξυπηρετεί την Ανάπτυξη. Ετσι δεν είναι;
Μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους ναζί το 1933, οι νέοι ηγέτες της Γερμανίας οργάνωσαν τις λεγόμενες «Schandausstellungen» (εκθέσεις καταδίκης) σε όλο το Ράιχ. Αυτές τελικά θα χρησίμευαν ως το σχέδιο για την έκθεση του Μονάχου το 1937. Οι εκθέσεις, οι οποίες είχαν τίτλους όπως Schreckenskammer (Θάλαμος Τρόμου), Kunst im Dienste der Zersetzung (Τέχνη στην Υπηρεσία της Ανατροπής) και Entartete Kunst (Εκφυλισμένη Τέχνη), ένωναν ένα κοινό θέμα: κατήγγελλαν έργα τέχνης που ερμηνεύονταν ως επίθεση κατά του γερμανικού λαού και ως συμπτώματα μιας πολιτιστικής παρακμής άρρηκτα συνδεδεμένης με τη φιλελεύθερη δημοκρατία.
Οι εκθέσεις υποστήριζαν ότι αυτή η τέχνη είχε καλλιεργηθεί από τους πολιτικούς που είχαν προδώσει τη Γερμανία υπογράφοντας τη Συνθήκη των Βερσαλλιών (τη συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο), καταδικάζοντας τους Γερμανούς σε μια ζωή υποδούλωσης σε εξωτερικές δυνάμεις, και οι οποίοι στη συνέχεια είχαν προωθήσει εντελώς καταστροφικές κοινωνικές και πολιτιστικές τάσεις.1
Σε μια εποχή που ελάχιστοι έχουν αυταπάτες για τυχόν αντισυστημικές δυνατότητες στην εκθεσιακή δραστηριότητα της Σύγχρονης Τέχνης, σε αντίθεση με την ποπ μουσική η οποία κατά καιρούς εκφράζει αντισυστημικές κραυγές από τους Bob Dylan έως τον εγχώριο ΛΕΞ, η σύγχρονη τέχνη είναι εν πολλοίς ακίνδυνη και ενταγμένη στο σύστημα. Θα μπορούσε κάποιος να πει με αρκετή ασφάλεια πως ό,τι υπερβαίνει το πλαίσιο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση ή των κυβερνητικών Μουσείων Σύγχρονης Τέχνης, επί της ουσίας δεν διαφοροποιείται διακριτά ή γλωσσικά από τις παραπάνω διοργανώσεις. Και, όσο κι αν δυσκολεύονται να το ομολογήσουν, πολλοί από αυτούς που είναι απέξω αναμένουν τη στιγμή να μπουν μέσα.
Τώρα που γράφω αυτές τις φράσεις, αδυνατώ να κατανοήσω γιατί τα αριστερά κόμματα της χώρας δεν αντιστάθηκαν, ούτε κινητοποιήθηκαν όσο ίσως θα έπρεπε, για την πρωτοφανή εκχώρηση δημόσιας περιουσίας που συντελέστηκε στο Ελληνικό. «Με σκληρή κριτική για την επιχειρούμενη υλοποίηση της συμφωνίας των 6.200 στρεμμάτων του παλιού αεροδρομίου και της παραλίας του Αγίου Κοσμά, υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της “Ελληνικόν Α.Ε.” Στέφανος Πάντος-Κίκκος, καθώς και ο πρώην δήμαρχος Χρήστος Κορτζίδης, που είχαν διοριστεί πριν από δύο μήνες στην επταμελή διοίκηση της εταιρείας, από την τότε αναπληρώτρια υπουργό Οικονομικών Νάντια Βαλαβάνη», έγραφε στην «Εφ.Συν.» η Χαρά Τζαναβάρα ήδη το 2015.2
Φέτος ο Νότιος Τομέας του ΜέΡΑ25 έβγαλε αυτή την ανακοίνωση: «Πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού και παραλία Αγίου Κοσμά: μία επένδυση για το μέλλον ή ένα έγκλημα οικονομικό, περιβαλλοντικό και πολιτισμικό; Ας ανοίξουμε ξανά τη συζήτηση για τον δημόσιο χώρο!
Το Ελληνικό καταλαμβάνει μία έκταση 6,2 τετραγωνικών χιλιομέτρων, 6.200 στρέμματα ή δηλαδή 6.200.000 τ.μ.! Το Ελληνικό είναι 3,5 φορές το Μονακό. Η τεράστια αυτή έκταση στην καρδιά της Αττικής, “πωλήθηκε” στον όμιλο Λάμδα, συμφερόντων οικογένειας Λάτση, για 92€ το τετραγωνικό μέτρο! Δωρίστηκε δηλαδή. Και τι δεν έχουμε ακούσει ότι θα κατασκευαστεί εκεί: Μητροπολιτικό Πάρκο, Πνεύμονας πρασίνου, Χώρος Αναψυχής… Τίποτα απ’ αυτά δεν θα γίνει. Ο όμιλος Lamda “κόβει” οικόπεδα και τα πουλάει στις τρέχουσες εμπορικές τιμές, πολλές χιλιάδες ευρώ το τετραγωνικό! Η αρχική σύμβαση του 2014 έχει τροποποιηθεί προς όφελος του ‘‘επενδυτή’’ και σε βάρος της κοινωνίας πάμπολλες φορές μέχρι σήμερα, με νομοθετικές παρεμβάσεις (νομοσχέδια ή απλώς τροπολογίες) από όλες τις κυβερνήσεις».3
Ομως, θα συμφωνήσουμε ότι το θέμα του Ελληνικού δεν αποτελεί κεντρικό άξονα της αντιπολιτευτικής πολιτικής του μικρού κόμματος, αλλά, δυστυχώς, ούτε των υπολοίπων πολύ μεγαλύτερων αριστερών κομμάτων του Κοινοβουλίου. Μα γιατί άραγε; Ο όμιλος Λάτση προκαλεί τόσο μεγάλο τρόμο;
Την ίδια στιγμή, μια ολοκαίνουργια, τεράστια, πανύψηλη (πολύ πιο ψηλή απ’ ό,τι ήταν ή θα είναι ποτέ η Αθήνα) οικοδομή ανεγείρεται στην περιοχή του Ελληνικού. Αυτή χρησιμοποιεί μερικές από τις πιο προηγμένες τεχνολογίες της εποχής μας και την αισθητική εγκυρότητα διεθνών αρχιτεκτόνων. Η Συστημικότητα της Διεθνούς Αρχιτεκτονικής είναι μια εξαιρετικά φορτισμένη συζήτηση η οποία κρέμεται πάνω από τις ριζοσπαστικές συζητήσεις στις Αρχιτεκτονικές Σχολές ανά τον κόσμο (και βέβαια στη χώρα μας). Ο ίδιος ο όμιλος Λάτση ευαγγελίζεται τη νέα εποχή:
«Powered by LAMDA Development»
«Η
LAMDA Development συνάπτει συνεργασίες με εταιρείες παγκόσμιας
εμβέλειας για το The Ellinikon, τη μεγαλύτερη ιδιωτική επένδυση στην
ιστορία της Ελλάδας. Η LAMDA Development εξειδικεύεται στην ανάπτυξη,
επένδυση και διαχείριση ακινήτων σε όλη την Ελλάδα. Αναγνωρισμένη ως ο
αδιαμφισβήτητος ηγέτης στον τομέα των εμπορικών κέντρων, το επενδυτικό
της χαρτοφυλάκιο εκτείνεται στους τομείς των εμπορικών, οικιστικών και
ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Η LAMDA Development είναι μέλος του Ομίλου
Λάτση».4
«Ενα μοναδικό πολυδιάστατο έργο που θα αλλάξει την πόλη»
«Το
The Ellinikon είναι η μεγαλύτερη πρωτοβουλία αστικής ανάπλασης, στην
ιστορική έκταση του πρώην Ανατολικού Αεροδρομίου, και στόχο έχει να
επαναπροσδιορίσει το αστικό τοπίο, και να δημιουργήσει μια πόλη του
μέλλοντος βασισμένη στην καινοτομία, τη βιωσιμότητα και τον πολιτισμό».5
Η Αρχιτεκτονική, ως καλλιτεχνική και πολιτική συζήτηση, δεν έχω μεγάλες προσδοκίες ότι θα συνεχίσει να υπάρχει σε αυτό το νέο δυστοπικό σύμπαν που αναδύεται. Μέχρι πρόσφατα είχα κάποιες αυταπάτες για τις δυνατότητες που προσφέρονται στο πεδίο της Σύγχρονης Τέχνης, ίσως γιατί δεν χρειάζονταν πάρα πολλά πράγματα, λίγο χαρτί ίσως, μολύβι, μπογιές, ένα βίντεο, ένα κινητό τηλέφωνο, ένα θεωρητικό βιβλίο. Και οργισμένοι καλλιτέχνες, οι οποίοι θέλανε να φωνάξουν κάτι. Αλλά, οι αυταπάτες μου έχουν χαθεί εδώ και χρόνια. Στην εποχή της Στέγης και των μουσείων της κυβέρνησης δεν μπορεί να υπάρξει κάτι διαφορετικό από Συστημική Τέχνη. Ακόμη κι αν αυτή η Συστημική Τέχνη μπορεί να εντάξει και να αφομοιώσει σχεδόν τα πάντα από τις Γυναίκες, τους ΛΟΑΤΚΙ, τον Παύλο Φύσσα ή τη Γάζα. Και να τους καταπιεί όλους αμάσητους, συνοδευμένους από ωραία ξύλινα κείμενα σε greeklish. Τι άλλο πιο συστημικό μπορεί να συμβεί στην Τέχνη πια;
Πριν από λίγες μέρες ο Ομιλος Λάτση αποφάσισε να οργανώσει τεράστια «εικαστική έκθεση». Η έκθεση, εκτός από υψηλά, ασφαλώς, αισθητικά ιδανικά, επιδιώκει να προμοτάρει τα σημαντικά επιτεύγματα του Ομίλου στο Ελληνικό. Ο ξεχασμένος χιτλερικός όρος «Εκφυλισμένη Τέχνη» αποκτά εδώ ένα καινούργιο, εκφυλισμένο κι αυτό με τη σειρά του, νόημα. Η παραδοξότητα ξεκινάει από τη δήλωση: «Είσοδος Ελεύθερη με την επίδειξη Αστυνομικού Δελτίου Ταυτότητας ή άλλου επίσημου εγγράφου ταυτοποίησης στοιχείων (διαβατήριο ή δίπλωμα οδήγησης)». Μα γιατί; Για ποιο λόγο; Πρόκειται για κάποιου τύπου καταγραφή, έλεγχο, φακέλωμα; Μα γιατί;
Και μετά ξεκινάει η αισθητική ανάπτυξη: «Η Εκθεση αποτελεί μία καλλιτεχνική οπτική αφήγηση του λευκώματος που εξέδωσε η LAMDA με την ονομασία “LAMDA Development Universe”. Το λεύκωμα αποδεικνύει το όραμα του ομίλου για τη δημιουργία μιας νέας εμπειρίας του αστικού ευ ζην, παρουσιάζοντας ένα σύμπαν με πολλαπλές δυνατότητες για όλους, ένα νέο τρόπο ζωής. Η έκθεση αφηγείται πώς οι χώροι της LAMDA Development μετατρέπονται σε σύγχρονες πλατείες, τόποι προσωπικού χρόνου και συλλογικής εμπειρίας. Οταν ο χώρος γίνεται προορισμός, προσδίδει νέες δυνατότητες στην κοινωνία. Τα τοπόσημα διαθέτουν μια εκφραστική δύναμη, “επικοινωνούν” καθημερινά με τους πολίτες, εκπέμπουν οικειότητα, γεννούν συναισθήματα υπερηφάνειας, είναι ζωντανοί οργανισμοί που εμπνέουν την αίσθηση του ανήκειν. Λειτουργούν σαν σύνθετα πλέγματα αλληλεπιδράσεων σε σκηνές καθημερινών συναντήσεων. Κάθε φωτογραφία είναι ένα παράθυρο σε έναν κόσμο όπου το κοινό και το ιδιωτικό συναντιούνται. Οπου το εμείς και το εγώ συνυπάρχουν και μετασχηματίζονται. Οι χώροι δεν είναι απλώς στατικά σημεία. Ενας παραλιακός πεζόδρομος δεν είναι μόνο διάδρομος μετακίνησης, αλλά σκηνή προσωπικών αφηγήσεων. Ενας διάδρομος δεν είναι απλώς πέρασμα, αλλά χώρος συνάντησης διαφορετικών ανθρώπων. Είναι τα Τοπόσημα Διασύνδεσης».6
Αν η κατάσταση της σύγχρονης τέχνης αφήνει πολλούς λόγους για να αισθάνεται κανείς ντροπή και εξευτελισμό, εδώ έχουμε ίσως τη Βαλχάλα του συστημικού ξεπουλήματος. Και ίσως αποτελέσει πρότυπο και για άλλους καλλιτέχνες, όσους δεν δουλεύουν ήδη για τις εκδηλώσεις της Στέγης ή της κυβέρνησης, να ενταχθούν σε αυτή την προσπάθεια ανάπτυξης. Τέλος, η ταυτότητα του εκθεσιακού χώρου είναι ίσως το πιο ενδεικτικό σημάδι αυτού του Θαυμάσιου Καινούργιου Κόσμου που αναδύεται. Η έκθεση γίνεται στο (ανοίγω εισαγωγικά) «Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο».
Το κτίριο αυτό, ως ένας από τους μεγαλύτερους εκθεσιακούς χώρους στην Αθήνα, είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας της Βουλής των Ελλήνων και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, πρώην προέδρου του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών και μεγάλου συλλέκτη τέχνης. Είναι ίσως η φυσικότερη επιλογή. Ολα είναι πλέον Πρώην Δημόσια. Το Ελληνικό. Η Αθήνα (τα πεζοδρόμια, οι πλατείες και οι δρόμοι έχουν εκχωρηθεί σε τραπεζοκαθίσματα, ξενοδοχεία και Airbnb). Η ίδια η Τέχνη είναι πλέον Πρώην Δημόσια. Ισως δε και Πρώην Τέχνη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου