«Ενα όνομα όλα τα ονόματα είναι, όλα τα πρόσωπα είναι ένα μόνο»1

 του Τάση Παπαϊωάννου, αρχιτέκτονα-ομότιμου καθηγητή Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Βουνά κι άλλα βουνά, συνεχόμενα, πελώρια, που καλύπτονται από μια οργιώδη βλάστηση, σε περιτριγυρίζουν, ενώ στο βάθος αχνοφαίνονται κι άλλες ατέλειωτες βουνοκορφές· αλλεπάλληλα, θηριώδη κύματα μιας καταπράσινης θάλασσας. Πανύψηλα αιωνόβια δένδρα αγωνίζονται ποιο θα πρωτοφτάσει στον ήλιο και κάτω χαμηλά, στο έδαφος, μια ζούγκλα από αδιαπέραστους θάμνους καλύπτει κάθε σπιθαμή του εδάφους. Τεράστιες χαράδρες, απότομες, τρομερές, κατάφυτες, σκίζουν αλύπητα το σώμα της γης και μυστηριώδη φαράγγια κατηφορίζουν μέχρι κάτω στις κοίτες των ποταμιών, που κυλούν αργόσυρτα στον ίσκιο των μεγάλων δένδρων.

Η ζούγκλα Λακαντόνα απλώνεται επιβλητική και μεγαλόπρεπη στην επαρχία Τσιάπας του Μεξικού, φτάνοντας μέχρι τη Γουατεμάλα κι ακόμη μακρύτερα, καλύπτοντας τα πάντα στη χώρα των Μάγιας. Πάνω στις δύσβατες πλαγιές της βρίσκονται σκαρφαλωμένοι οι μικροί καταυλισμοί και τα χωριά των Ζαπατίστας. Ξύλινες φτωχικές καλύβες αποτελούν τα σπίτια τους, χτισμένες με ελάχιστα υλικά, καλυμμένες πρόχειρα με λαμαρίνες. Ενας-δυο, το πολύ, χώροι.

Ενα μικρό δωμάτιο κι ένα υπόστεγο με την κουζίνα και τον χώρο συγκέντρωσης και φαγητού της οικογένειας. Συχνά πατάνε πάνω σε ξύλινους πασσάλους, κάνοντας τα σπίτια των ιθαγενών να φαίνεται από μακριά ότι ακροβατούν πάνω σε ξυλοπόδαρα. Σπίτια χαμένα μέσα στη βλάστηση, δίπλα σε μπανανιές, καφεόδενδρα και μικρά χωράφια που κυριεύονται από καλαμπόκια. Οικισμοί διάσπαρτοι, δίχως συνεκτικό ιστό, αραιοδομημένοι. Οι τσίγκινες στέγες στέκουν μακριά η μία από την άλλη, δίχως δρόμους ανάμεσά τους, με γλιστερά χωμάτινα μονοπάτια που διασχίζουν τον δύσβατο τόπο.

Αυτήν την πανάρχαιη γη υπερασπίζονται οι ιθαγενείς λαοί που ζουν στις πλαγιές των βουνών της Λακαντόνα. Μέσα σ’ αυτά τα υποβλητικά τοπία ζουν οι Τσελτάλ, οι Τσοτσίλ, οι Τοχολάμπαλ, οι Τσόλος, οι Λακαντόν, ιθαγενείς με διαφορετικές γλώσσες και παραδόσεις, αλλά κοινή καταγωγή από τους αρχαίους Μάγιας. Κάτω από τον καυτερό ήλιο τα σύννεφα άξαφνα πυκνώνουν γκριζάροντας τον μπλε ουρανό και το δροσερό αεράκι που προμηνύει την καταιγίδα, καταφτάνει γρήγορα τις απογευματινές ώρες του καλοκαιριού. Το βράδυ ο τόπος ησυχάζει, καθώς απλώνεται παντού η σιωπή, και μόνο κάτι μικρά φωτάκια σαν πυγολαμπίδες ξεχωρίζουν εδώ κι εκεί μέσα στο βαθύ σκοτάδι. Σαν να σηματοδοτείται υπαινικτικά απ’ αυτά τα αδύναμα φωτάκια που τρεμοσβήνουν, η ανθρώπινη παρουσία μέσα στη νύχτα.

Εκεί γεννήθηκαν τα κοινωνικά κινήματα, εκεί γεννήθηκε και ο ζαπατίστικος στρατός (ΕΖLN) που ανέδειξε την καταπίεση και τη διαχρονική εκμετάλλευση των αυτοχθόνων ιθαγενών και διεκδίκησε δικαιώματα και αυτονομία. Από την εξέγερση το 1994 μέχρι τις μέρες μας, οι Ζαπατίστας πέρασαν μέσα από απίστευτες δυσκολίες και πολύχρονους αγώνες απέναντι σ’ ένα ανάλγητο, διεφθαρμένο και εχθρικό κράτος, μέχρι να εγκαθιδρύσουν στην πράξη έναν άλλο τρόπο κοινωνικής, πολιτικής και διοικητικής οργάνωσης.

Και πέτυχαν να εφαρμόσουν στην καθημερινή τους ζωή -μέσα από συνεχείς διαβουλεύσεις και συνελεύσεις- το κοινωνικό μοντέλο που επιθυμούσαν και το οποίο αναδύθηκε δημοκρατικά από τα κάτω. Δίχως ιεραρχίες, ηγεμονισμούς και προσωπικές διαδρομές. Δίχως πυραμιδικές δομές που δημιουργούν αναπόφευκτα σχέσεις εξουσίας και συνθήκες καταπίεσης των από κάτω, παλεύουν διαρκώς για μιαν ελεύθερη και αξιοπρεπή ζωή. Τη ζωή -που όπως λένε- «δεν υποτάσσεται, δεν παραδίδεται, δεν ξεπουλιέται».

Οι ρηξικέλευθες και επαναστατικές ιδέες τους για την αυτοκυβέρνηση και τα «κοινά» ενέπνευσαν χιλιάδες ανθρώπους σε πολλές γεωγραφίες του κόσμου, οι οποίοι είδαν στο παράδειγμα των Ζαπατίστας ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Οχι αυτός που θα έρθει κάποτε στο μακρινό μέλλον, όχι αύριο, αλλά σήμερα, τώρα! Εκεί, σε μια πλαγιά της Μορέλια, σ’ ένα ξέφωτο, ανάμεσα στο πυκνό δάσος, μαζεύτηκαν και φέτος οι Ζαπατίστας απ’ όλες τις κοινότητες της Τσιάπας, μαζί με τους εκατοντάδες αλληλέγγυους από 37 χώρες του κόσμου, για να συζητήσουν και να ανταλλάξουν εμπειρίες, όπως κάνουν κάθε χρόνο σε διαφορετικό μέρος αυτής της τεράστιας επαρχίας του Μεξικού.

Μιλώντας για τα δικά τους δεινά, μιλούσαν την ίδια στιγμή για τα δεινά όλων των καταπιεσμένων όπου Γης, πλημμυρίζοντας όλο τον χώρο με σημαίες της Παλαιστίνης. Δεν ήταν κάτι που αφορούσε μόνο αυτούς, αλλά κάτι ευρύτερο, μεγαλύτερο, σπουδαιότερο που απλωνόταν παντού! Κάτι που δεν είχε συγκεκριμένο τόπο, χρώμα, φύλο. Ανθρωποι με διαφορετικές καταβολές προσπάθησαν να μοιραστούν το κοινό τους όραμα για αντίσταση απέναντι στη λαίλαπα του καπιταλισμού που σαρώνει δίχως διακρίσεις όλο τον κόσμο, φέρνοντας μαζί τους χρήματα που μάζεψαν για να συνδράμουν στον εξοπλισμό ενός νέου χειρουργείου που ήδη κατασκευάζεται από τους Ζαπατίστας σ’ ένα Καρακόλ μέσα στη ζούγκλα.

Δεκαεπτά μέρες του Αυγούστου, όλοι μαζί, κάτω από πολύχρωμες τέντες και ξύλινα χτίσματα με τσίγκινες στέγες, στήσανε τις σκηνές τους, ο ένας δίπλα στον άλλον, σ’ ένα μεγάλο κοινόβιο συλλογικής κατοίκησης. Στο κέντρο αυτού του καταυλισμού είχε αφεθεί ένας μεγάλος ελεύθερος επίπεδος χώρος, μια πλατεία από καταπράσινο γρασίδι, όπου έλαβαν χώρα τα ευφάνταστα «θεατρικά δρώμενα» από τις διάφορες κοινότητες, με όλους να παρακολουθούν σ’ ένα πελώριο ορθογώνιο γύρω γύρω που σχημάτιζαν τα όρθια σώματά τους.

Φέτος έστησαν μια ψηλή ξύλινη πυραμίδα, ως διαχρονικό σύμβολο της κρατικής εξουσίας όπου Γης, και στο τέλος της έβαλαν φωτιά και όλοι μαζί την γκρέμισαν. Ενα συμβολικό, φυσικά, γκρέμισμα, όπως ανέφερε στην ομιλία του ο υποδιοικητής Moises, αφού το γκρέμισμα των πραγματικών πυραμίδων θέλει δουλειά, αγώνες και χρόνο πολύ για να πραγματοποιηθεί. Μια γιορτή στη μέση του πουθενά, με τις πλαγιές ολόγυρα ν’ αντηχούν τις φωνές από τα μεγάφωνα των ομιλητών και το βράδυ από τις μουσικές της «κούμπια» και τους χορούς που τις συνόδευαν.

Σήμερα, μέρες μετά την πρωτόγνωρη επαφή με τους μασκοφόρους και κουκουλοφόρους Ζαπατίστας (άνδρες-γυναίκες-παιδιά), που «κάλυψαν τα πρόσωπά τους για να γίνουν ορατοί», αυτό που κυρίως μένει να ξεχωρίζει και να χαρακτηρίζει τον δύσκολο και μακρόχρονο αγώνα τους, είναι το πώς καταφέρνουν -μ’ έναν μαγικό τρόπο- να λειτουργούν όλοι μαζί σαν ένας και καθένας σαν όλοι μαζί. Είναι όλοι μέρος ενός «Εμείς». Χωρίς να ’χει σημασία ποιος είναι αυτός που μιλάει κάθε φορά κι αν χρειαστεί κάτι να προστεθεί, συμπληρώνει κάποιος άλλος.

Εντυπωσιακός είναι ο τρόπος που κάνουν τη –σκληρή- αυτοκριτική τους: μια διαρκή αναρώτηση και αμφιβολία για την πορεία που έχουν διαλέξει, αλλά και τις ολικές ανατροπές που επιχειρούν όταν συνειδητοποιούν ότι ο δρόμος που ακολουθούσαν οδήγησε σε αδιέξοδο. Γιατί ο αγώνας συνεχίζεται και θα συνεχίζεται. Οι Ζαπατίστας που ζουν στις απόκρημνες πλαγιές και τα υψίπεδα της προγονικής τους γης, της Τσιάπας, μας λένε: «Κοιτάξτε μας, είμαστε πάνω από πεντακοσίων χρόνων κι ακόμη μαθαίνουμε». Εκεί, στη γη των Ζαπατίστας, έχει φυτρώσει ξανά η ελπίδα!

Σημείωση:

1. Οκτάβιο Πας, Ηλιόπετρα, μτφρ. Κ. Κουτσουρέλης, Gutenberg, Αθήνα 2015

«Ενα όνομα όλα τα ονόματα είναι, όλα τα πρόσωπα είναι ένα μόνο»