Με τους εξεγερμένους Ζαπατίστας

 του Τάση Παπαϊωάννου, αρχιτέκτονα-ομότιμου καθηγητή Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Ένα ξέφωτο μέσα στην αδιαπέραστη βλάστηση της ζούγκλας Λακαντόνα, στην Πολιτεία Τσιάπας του Μεξικού. Ένας μεγάλος επίπεδος χώρος σε μια καταπράσινη πλαγιά, “στρωμένη” παντού με πυκνό γρασίδι. Το κεντρικό πλάτωμα περιτριγυρίζουν ξύλινα μακρόστενα χτίσματα, τα οποία στέκουν πάνω σε πασσάλους  και καλύπτονται με λαμαρίνες που λαμπυρίζουν κάτω από το δυνατό φως του ήλιου. Είναι το El Semillero (Σπορείο), o καταυλισμός που στήσανε οι Ζαπατίστας κοντά στο Καρακόλ της αυτόνομης εξεγερμένης κοινότητας Μορέλια. Εκεί υποδέχθηκαν τα εκατοντάδες μέλη των αποστολών από όλο τον κόσμο, που για 15 μέρες του Αυγούστου συμμετείχαν σ’ αυτό που οι Ζαπατίστας ονόμασαν «Διεθνείς Συναντήσεις Εξεγέρσεων και Αντιστάσεων».

Ολόγυρα στήθηκαν μεγάλες έγχρωμε τέντες και δεκάδες σκηνές για να φιλοξενήσουν τους αλληλέγγυους από διαφορετικές γεωγραφίες, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν και στο φετινό τους κάλεσμα. Συνέρρευσαν εκεί, σ’ αυτό το «Κέντρο Αντίστασης και Ανυπακοής», σε ένα «σπορείο» νέων και ανατρεπτικών ιδεών για να μοιραστούν εμπειρίες και να μάθουν ο ένας από τον άλλο. Κάτω από δύο μεγάλα υπόστεγα, για δεκαπέντε μέρες οργανώθηκαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ομιλίες, συζητήσεις, ανταλλάχθηκαν απόψεις, σκέψεις και βιώματα γύρω από το κοινό όραμα όλων: την υπέρβασης του καπιταλισμού και την αντίσταση απέναντι στις νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις όπου γης. Μοιράστηκαν οι αγώνες που ο καθένας και η καθεμιά δίνουν μέσα από συλλογικότητες και κινήματα, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, οι επιτυχίες, αλλά και οι αποτυχίες τους. Σαν να επιτελέστηκε μια κατάθεση ψυχής ανάμεσα σε ανθρώπους που ο ένας κατανοούσε τον άλλο, αφού κοινός είναι ο αγώνας και τα προβλήματα, για τα οποία δίδονται οι μάχες στις δικές τους χώρες.

Παράλληλα, στον κεντρικό υπαίθριο χώρο του καταυλισμού, οι Ζαπατίστας μέσα από δύο ευφάνταστα θεατρικά δρώμενα που περιείχαν πολλούς συμβολισμούς, μας διηγήθηκαν την μακραίωνη ιστορία των λαών τους.  Μας εξιστόρησαν την πορεία των αυτοχθόνων ιθαγενών μέσα στο χρόνο, την απελευθέρωση του Μεξικού από τους Ισπανούς αποικιοκράτες, την αγροτική  επανάσταση του 1910 και τα αιτήματα που έμειναν ανεκπλήρωτα, την εξέγερσή τους το 1994 διεκδικώντας δικαιώματα και αυτονομία, κι έφτασαν μέχρι και τις μέρες μας. Μίλησαν για τον ένοπλο αγώνα τους, τις ανυπέρβλητες δυσκολίες που αντιμετώπισαν, τη στοχαστική, αλλά και σκληρή αυτοκριτική τους που οδήγησε συχνά σε ολικές ανατροπές και επαναχάραξη –πάλι από την αρχή- της πορείας του κινήματος. Εξήγησαν γιατί τελευταία προχώρησαν στην κατάργηση των «Συμβουλίων Καλής Διακυβέρνησης» που είχαν δημιουργήσει τα προηγούμενα χρόνια, καθώς συνειδητοποίησαν ότι δεν έφτανε σ’ αυτά η φωνή από τις εξεγερμένες κοινότητες, που βρίσκονται διάσπαρτες στην Τσιάπας, μακριά η μία από την άλλη. Κατέληξαν ότι αυτοκυβέρνηση σημαίνει ότι κάθε ξεχωριστή κοινότητα θα αποφασίζει ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες, μέσα πάντα από συνελεύσεις, για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και μόνον όταν προκύπτει κάποιο σημαντικό ζήτημα, θα συναντιούνται οι εκπρόσωποί τους όλοι μαζί προκειμένου να αποφασίσουν για την επίλυσή του, ενώ μετά τα συμβούλια θα «αυτοδιαλύονται».

Χαρακτηριστικό σημείο της πρώτης θεατρικής παράστασης ήταν ο διάλογος ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς αγωνιστές (άντρες και γυναίκες), που διηγούνταν οι μεν στους δε τις εμπειρίες τους, τα λάθη τους που δεν πρέπει να ξανακάνουν οι σημερινοί Ζαπατίστας. Στη δεύτερη παράσταση παρακολουθήσαμε το διάλογο ανάμεσα στην τωρινή γενιά και την μελλοντική, την οποία παρουσίασαν με εύθυμο τρόπο, με στολές ωαρίων και σπερματοζωαρίων, θέλοντας να τονίσουν την απόφασή τους να συνεχίσουν τον αγώνα, ως υπόσχεση γι’ αυτούς που θα πάρουν τη θέση τους στο μέλλον. Ο αγώνας συνεχίζεται και θα συνεχίζεται και συνεπώς, διαρκώς θα μαθαίνουν ή με τα δικά τους λόγια: «Κοιτάξτε μας, είμαστε πάνω από πεντακοσίων χρόνων κι ακόμη μαθαίνουμε».

Σε μια άκρη του κεντρικού πλατώματος είχαν ορθώσει μια ψηλή πυραμίδα, η οποία συμβόλιζε την άνιση πυραμιδική δομή των σύγχρονων κοινωνιών, γράφοντας πάνω στις 4 πλευρές της τις λέξεις: Εκμετάλλευση-Αποστέρηση-Καταστολή-Περιφρόνηση. Στο τέλος των παραστάσεων της έβαλαν φωτιά και τη γκρέμισαν, πετροβολώντας την όλοι μαζί, θέλοντας έτσι να συμβολίσουν τον αγώνα που οφείλουμε να δώσουμε, απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας, απ’ όπου κι αν αυτή προέρχεται. Έναν αγώνα διαρκή, μακροχρόνιο, δύσκολο προκειμένου να προστατευθούν τα κοινά: η γη που ανήκει σε όλους και σε κανένα, αλλά και η αυτονομία – αυτοδιάθεση από τα κάτω, δίχως ηγεμονισμούς, εκπροσωπήσεις και προσωπικές διαδρομές που αναπόφευκτα οδηγούν στη δημιουργία νέων και ανεξέλεγκτων  ιεραρχικών δομών.

Συγκινητικές ήταν οι στιγμές αναφοράς στην πολύπαθη Παλαιστίνη, με τις πάμπολλες ομιλίες για τη γενοκτονία που συντελείται από το φασιστικό καθεστώς του Ισραήλ, αλλά και με τις εκατοντάδες παλαιστινιακές σημαίες που είχαν πάνω τους οι στρατιώτες και οι στρατιωτίνες του Ζαπατιστικού Στρατού Εθνικής Απελευθέρωσης (EZLN). Εκεί, στην άλλη άκρη του κόσμου, οι κουκουλοφόροι ιθαγενείς μέσα από τη ζούγκλα της Λακαντόνα, για ακόμη μια φορά, έστειλαν άλλο ένα ηχηρό μήνυμα προς όλο τον κόσμο: με την έμπρακτη αλληλεγγύη τους προς τον  μαρτυρικό λαό της Γάζας και της Δυτικής όχθης, θύμιζαν σε όλες και όλους τους συμμετέχοντες τις τεράστιες και εγκληματικές ευθύνες των κυβερνήσεων των χωρών τους, ανάμεσα στις οποίες βέβαια συγκαταλέγεται και η δική μας.

Κάθε μέρα, στις πλαγιές των λόφων ολόγυρα στον καταυλισμό, αντηχούσαν από τα μεγάφωνα οι λέξεις: “Compañeros y compañeras” που συμπύκνωναν με τον καλύτερο τρόπο αυτό που οι Ζαπατίστας είχαν κατορθώσει να πετύχουν με τις δράσεις τους, εκεί στη μέση του πουθενά. Συντροφικότητα, αλληλεγγύη, συλλογικότητα, ισότητα! Λέξεις που ήχησαν τελικά, σε όλα τα μέρη του κόσμου, σαν ένα πολύ μακρινό, αλλά ευδιάκριτο μήνυμα αυτού που έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 2025, στη Μορέλια. Πρεσβευτές αυτού του μηνύματος ήταν όλοι και όλες που συμμετείχαν φέτος στο El Semillero, μεταφέροντας και φυτεύοντας τον σπόρο που πήραν από εκεί, στις δικές τους μακρινές γεωγραφίες .

Για τους Ζαπατίστας έχουν γραφτεί πολλά. Άρθρα, βιβλία, ανταποκρίσεις από αλληλέγγυους που έτυχε να τους επισκεφτούν και να ζήσουν για κάποιο διάστημα κοντά τους. Για τη συμμετοχική-κριτική εκπαίδευσή τους και τα αυτόνομα αυτοδιαχειριζόμενα σχολειά τους, για την εκμάθηση των δικών τους διαφορετικών γλωσσών, της δικής τους κουλτούρας, των δικών τους παραδόσεων. Για τις δομές υγείας που δημιουργούν στα διάφορα Καρακόλ, για τον κομβικό ρόλο των γυναικών σ’ αυτά που επιχειρούν, αλλά και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή, από τις παραστρατιωτικές οργανώσεις και τα καρτέλ των ναρκοσυμμοριών.

Τίποτε όμως δεν μπορεί να σου δώσει να καταλάβεις αυτό που 31 χρόνια μετά την εξέγερσή τους, σημαίνει το Ζαπατίστικο κίνημα, αν δεν επισκεφθείς ο ίδιος  τον τόπο των Ζαπατίστας, δεν περπατήσεις στη γη τους, δεν γνωρίσεις και βιώσεις τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν. Όσες αφηγήσεις άλλων κι αν ακούσεις, δεν θα μπορέσεις να πλησιάσεις αυτό το ιδιαίτερο, πρωτόγνωρο, σχεδόν μαγικό, που έχουν καταφέρει με τους αγώνες τους: να αισθάνονται υπερήφανοι γι’ αυτό που είναι, για την επαναοικειοποίηση της ιθαγενικής τους ταυτότητας απέναντι στην υποτίμηση και την περιφρόνηση που υφίστανται από το επίσημο και αδιάφορο κράτος του Μεξικού. Να λειτουργούν όλοι μαζί σαν ένας και καθένας σαν όλοι μαζί, να είναι, κοντολογίς, όλοι μέρος ενός «Εμείς».

Κοιτάζοντας τα μάτια τους μέσα από την μπαλακλάβα τους διακρίνεις αυτή την άσβεστη φλόγα που καίει και φωτίζει την καθημερινή τους προσπάθεια, να εγκαθιδρύσουν στην προγονική τους γη, μια άλλη κοινωνία, εξισωτική δίχως διακρίσεις, δίχως καταπίεση, ελεύθερη και δίκαιη! Μια φλόγα που μας παρασέρνει και μας ζεσταίνει, καθώς μας γεμίζει ξανά με ελπίδα.

Με τους εξεγερμένους Ζαπατίστας