Το
ζήτημα της στέγης δεν είναι ένα καινούργιο κοινωνικό πρόβλημα. Ηδη από
την πρώτη περίοδο της ανάπτυξης του καπιταλισμού και ιδιαίτερα μέσα από
τους μηχανισμούς της πρωταρχικής συσσώρευσης και της αποστέρησης των
στοιχειωδών εργαλείων αναπαραγωγής της ζωής τους, οι εργαζόμενοι
βρέθηκαν αντιμέτωποι με το πρόβλημα. Στην πορεία ανάπτυξης του
καπιταλισμού όμως, για πολλούς λόγους (που εδώ δεν έχουμε τον χώρο να
αναπτύξουμε) οι στρατηγικές γύρω από τη στεγαστική αποκατάσταση των
εργαζομένων άλλαξαν πολλές φορές, ενώ σε πολλές χώρες αναπτύχθηκαν
σημαντικά προγράμματα δημόσιας-κοινωνικής κατοικίας. Σήμερα όμως
βρισκόμαστε σε μια από τις δυσμενέστερες περιόδους· ιδιαίτερα στην
Ελλάδα, που κατέχει την πρωτιά όσον αφορά το στεγαστικό κόστος σε σχέση
με το μέσο εισόδημα.
Η
κρίση στέγης εκδηλώνεται σήμερα με πολλές μορφές: εκτίναξη τιμών
ενοικίων, «στρατοσφαιρικές» τιμές στην αγορά ακινήτων, επίθεση των
τραπεζών και των funds στα υπερχρεωμένα νοικοκυριά με χιλιάδες
πλειστηριασμούς και εξώσεις, αύξηση της ορατής αλλά και της μη ορατής
αστεγίας (δηλαδή της κατοίκησης σε ακατάλληλη κατοικία).
Η εμπορευματοποίηση συναντά την οικονομική κρίση
Ολα
αυτά είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η στέγη από κοινωνικό αγαθό
μετατράπηκε σταδιακά, μέσα στον εικοστό αιώνα, σε εμπόρευμα και στη
συνέχεια, τις τελευταίες δεκαετίες, σε ένα από τα μείζονα
χρηματιστηριακά προϊόντα. Ειδικά στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του ’50
και μετά, η πολιτική προτεραιότητα αλλά και το πλαίσιο της διεθνούς
χρηματοδότησης ήταν στραμμένα προς την αυτοστέγαση, την ενίσχυση του
κατασκευαστικού τομέα και την υποβάθμιση της παραγωγής κοινωνικής
κατοικίας.
Από τη δεκαετία του ’80 και μετά, η
στρατηγική αυτή συναντήθηκε με την προώθηση του δανεισμού για την
απόκτηση στέγης, με αποτέλεσμα την εκτόξευση του κόστους της κατοικίας
και επομένως την αδυναμία στεγαστικής αποκατάστασης έξω από το τραπεζικό
σύστημα. Η κρίση του 2010 κατέστησε χιλιάδες νοικοκυριά υπερχρεωμένα,
ενώ η οικονομική «ανάκαμψη» που ακολούθησε τα σκληρά μνημονιακά χρόνια,
στηρίχτηκε στην ασυδοσία της τουριστικής επέλασης, με αποτέλεσμα την
περαιτέρω όξυνση του προβλήματος.
Η όξυνση του
στεγαστικού και το γεγονός ότι το πρόβλημα αφορά πλέον μεγάλη μερίδα
των πολιτών (μείωση της ιδιοκατοίκησης κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες τα
τελευταία 15 χρόνια, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα), αλλά και η ανάπτυξη
πολλαπλών κινημάτων για το ζήτημα, έχουν θορυβήσει τις κυβερνήσεις αλλά
και την Ευρωπαϊκή Ενωση, που αναζητούν νέες στρατηγικές ισορροπίες, οι
οποίες αφ' ενός δεν θα θίγουν την ασυδοσία της αγοράς και τα συμφέροντα
των εκμισθωτών, αφ' ετέρου θα δίνουν και κάποια στεγαστική διέξοδο.
Τα
προγράμματα «Χτίζω», «Ανακαινίζω», «Σπίτι μου 1 και 2» και το
νεοεισαχθέν πρόγραμμα της «Κοινωνικής αντιπαροχής» εντάσσονται στο
στρατηγικό πλαίσιο της Ε.Ε. για την «προσιτή» κατοικία και, παρότι
εμφανίζονται ως προτάσεις κοινωνικής στέγασης, στην πραγματικότητα
απέχουν πολύ από αυτό. Αφ' ενός, γιατί η κοινωνική αντιπαροχή διαθέτει
σε ιδιώτες εργολάβους δημόσια περιουσία με όρους αγοράς και αφ' ετέρου
γιατί, μέσα από αυτά τα προγράμματα, πριμοδοτεί τις τράπεζες επιδοτώντας
το επιτόκιο και ανοίγοντας νέο κύκλο υπερχρέωσης για τις νεότερες
γενιές. Παράλληλα, η κυβέρνηση επιδιώκει να προσεταιριστεί μέρος των
μεσαίων στρωμάτων και να υπονομεύσει την όποια διεκδικητική δυναμική
μπορεί να προκύψει από ευρύτερες κοινωνικές συμμαχίες.
Από εμπόρευμα, δικαίωμα και διεκδίκηση
Αντίθετα,
ενδιαφέρον παρουσιάζει -αν και βρίσκεται ακόμα σε πιλοτική φάση- η
πρωτοβουλία του Δήμου Θεσσαλονίκης για τη δημιουργία φορέα κοινωνικής
μίσθωσης, πράγμα που βρίσκεται υπό συζήτηση και στον Δήμο της Αθήνας.
Τέτοιες πρωτοβουλίες, με δεδομένο το τεράστιο κενό οικιστικό απόθεμα, θα
μπορούσαν υπό προϋποθέσεις (διεύρυνση ωφελούμενων, δίκαιος
προσδιορισμός ενοικίου και διάρκειας) να αποτελέσουν πράγματι απάντηση
στο στεγαστικό πρόβλημα. Ωστόσο, το οικιστικό απόθεμα ιδιοκτησίας του
Δημοσίου και των δήμων δεν επαρκεί και είναι σημαντικό να διερευνηθούν
οι όροι ένταξης του ιδιωτικού αποθέματος σε αυτή τη στρατηγική.
Επιπλέον, η όποια πρωτοβουλία των δήμων στα ζητήματα στεγαστικής
πολιτικής προσκρούει αφ' ενός στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο για τις
αρμοδιότητες του δήμου σε θέματα πολιτικών που άπτονται του ζητήματος
(περιορισμός του airbnb, θεσμοθέτηση πλαφόν ενοικίου) και αφ' ετέρου
στην υποχρηματοδότηση του πεδίου ως δημοσιονομική επιλογή των μέχρι
σήμερα κυβερνήσεων.
Είναι σημαντικό ότι τα
τελευταία χρόνια αναπτύσσονται πολύμορφες κινηματικές πρωτοβουλίες
διεκδίκησης του δικαιώματος στη στέγη, που αναδεικνύουν το πρόβλημα και
παρεμβαίνουν δραστικά σε περιπτώσεις απειλής. Η Ενωτική Πρωτοβουλία κατά
των Πλειστηριασμών, στα δεκατρία χρόνια της λειτουργίας της, έχει
στηρίξει κινηματικά εκατοντάδες νοικοκυριά αποτρέποντας πλειστηριασμούς
και εξώσεις. Στη Θεσσαλονίκη δημιουργήθηκε και ήδη έχει ενεργό δράση το
πρώτο Σωματείο ενοικιαστριών, ανάλογη πρωτοβουλία υπάρχει και στην
Αθήνα, ενώ και σε άλλες πόλεις (Χανιά, Γιάννενα, Νάουσα κ.α.)
δημιουργούνται συλλογικότητες υπεράσπισης του δικαιώματος στη στέγη.
Παράλληλα, πολλές συλλογικότητες γειτονιάς, σωματεία, αυτοδιοικητικά
σχήματα αλλά και πολιτικοί χώροι βάζουν πλέον στις προτεραιότητές τους
το στεγαστικό ζήτημα.
Ηδη η κινηματική δράση,
πέρα από τα άμεσα αποτελέσματα στήριξης πληττομένων, αφήνει το ίχνος
της και στο επίπεδο των πολιτικών αποφάσεων, όπως για παράδειγμα ο έστω
και μικρός περιορισμός του airbnb στις τρεις κεντρικές κοινότητες του
Δήμου Αθηναίων ή η διεύρυνση των οικονομικών ορίων για τον χαρακτηρισμό
της ευαλωτότητας στα υπερχρεωμένα νοικοκυριά.
Το
δικαίωμα στη στέγη και η ασφάλεια κατοίκησης αποτελούν τις βασικές
προϋποθέσεις αξιοπρεπούς ζωής, αλλά και αντίστασης απέναντι σε ποικίλες
μορφές εκμετάλλευσης. Ταυτόχρονα, το δικαίωμα στη στέγη αφορά και το
δικαίωμα στα υπόλοιπα αγαθά αξιοπρεπούς διαβίωσης, όπως είναι το νερό, η
ενέργεια κ.λπ.
Ισχυρό κίνημα στέγης
Σήμερα
έχουμε ανάγκη από ένα ισχυρό κίνημα στέγης που θα διεκδικήσει αλλά και
θα δράσει όπου απαιτείται. Τα παραδείγματα καταλήψεων σε όλο των κόσμο
μάς δίνουν μια ακόμα κινηματική απάντηση, δημιουργώντας νέα, κοινά και
συλλογικά πλαίσια κατοίκησης. Ολοι οι κινηματικοί χώροι πρέπει να
ενώσουμε τη φωνή και τη δράση μας διεκδικώντας:
● Πλαφόν στα ενοίκια και τις αυξήσεις τους, όπως και απαγόρευση των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας.
● Κατάργηση της δυνατότητας πώλησης «κόκκινων» δανείων, με προσημείωση της πρώτης κατοικίας και δραστικό κούρεμα χρεών.
● Αναστολή εξώσεων για περιπτώσεις οικογενειών που δεν διαθέτουν εναλλακτική λύση.
Παράλληλα,
θα πρέπει να ρυθμιστεί η αγορά βραχυχρόνιων μισθώσεων και να
απαγορευτεί η μετατροπή ολόκληρων κτιρίων σε τουριστικά καταλύματα, αλλά
και να επιδιωχθεί η καθολική κατάργηση της δυνατότητας απόκτησης Golden
Visa μέσω επενδύσεων σε στεγαστικά ακίνητα.
Στην
πλευρά της προσφοράς, θα πρέπει να κατασκευαστούν νέες κοινωνικές
κατοικίες αλλά κυρίως να επαναχρησιμοποιηθεί το υπάρχον στεγαστικό
απόθεμα, ταυτόχρονα με τη στήριξη της συλλογικής και συνεταιριστικής
κατοικίας.
Η δημιουργία επαρκούς, δημόσιας
και δωρεάν φοιτητικής στέγης που να ανταποκρίνεται στις πραγματικές
ανάγκες των φοιτητών/τριών, η κάλυψη των αναγκών της τρίτης ηλικίας και η
ειδική μέριμνα για ευάλωτες ομάδες (μετανάστριες/ες, προσφύγισσες/ες,
ΑμεΑ, γυναίκες, νεαρά ΛΟΑΤΚΙ άτομα και θύματα έμφυλης βίας που
αντιμετωπίζουν αφόρητα οικογενειακά περιβάλλοντα) θα πρέπει να
συμπληρώνουν τον βασικό σκοπό του κινήματος στέγης που είναι: «Κανένας
άνθρωπος στον δρόμο»1.
(1)
Για όλα αυτά και πολλά ακόμα που σχετίζονται με το ζήτημα της στέγης θα
συζητήσουμε στις 10, 11 και 12 Οκτωβρίου στο συνέδριο που οργανώνει το
τμήμα Αττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ) Κατοικία σε Κρίση!
https://www.sadas-pea.gr/tag/synedrio-quot-katoikia-se-krisi-quot/
*Αρχιτέκτων μηχανικός, μέλος της Ενωτικής πρωτοβουλίας κατά των πλειστηριασμών
Στεγαστική κρίση: τι πρέπει να κάνουμε;
