Ο μαρτυρικός τόπος της Γυάρου

 του Τάση Παπαϊωάννου

(Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ)

[10.7.2024]

Οι τόποι έχουν μνήμη. Θραύσματα αυτής της μνήμης βρίσκονται θαρρείς διάσπαρτα πάνω στους τοίχους των κτιρίων, πάνω σε βράχια, σε πέτρες, σε μονοπάτια, πλάι στο κύμα. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις έναν τόπο από τις μνήμες που αυτός εμπεριέχει, οι οποίες αποτελούν αλληλένδετο και αναπόσπαστο στοιχείο της υπόστασής του. Συμβάντα του παρελθόντος σφραγίζουν μια για πάντα τη φυσιογνωμία των τόπων. Δεν είναι μόνο οι προσωπικές μνήμες όσων έζησαν στον καιρό τους τα γεγονότα, αλλά κι εκείνες που «αιωρούνται» στο χώρο και στο χρόνο και στοιχειώνουν ένα τόπο μ’ αυτά που συνέβησαν εκεί στο παρελθόν. Κι όσο πιο τραγικές και συγκλονιστικές είναι οι στιγμές αυτές τόσο πιο βαθιά είναι ριζωμένες στη συλλογική μνήμη μιας κοινωνίας. Ρίζες που όσο κι αν κάποιοι κάθε τόσο επιχειρούν μάταια να τις κόψουν, αυτές θα πολλαπλασιάζονται και θα συνεχίζουν να τροφοδοτούν με τις ιστορικές αλήθειες το παρόν.

Ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός που διοργανώθηκε πρόσφατα από ιδιωτική εταιρεία, υπό την εποπτεία του ΤΕΕ(!), για την «αναβίωση και αξιοποίηση» του μαρτυρικού τόπου της Γυάρου, κινδυνεύει να οδηγήσει στην αλλοίωση της ιστορικής, πολιτικής και συμβολικής φυσιογνωμίας του ερημικού νησιού, όπως αυτή έχει καταγραφεί –δεκαετίες τώρα- στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Στόχος των διοργανωτών είναι «ένα βιώσιμο μέλλον και η δημιουργία νέας ζωής(;)», στο εγκαταλελειμμένο και ανεμοδαρμένο ξερονήσι των Κυκλάδων. Μια πραγματικά προκλητική ενέργεια της “ιδιωτικής πρωτοβουλίας” που τόσο προπαγανδίζεται και πριμοδοτείται από την κυβέρνηση της ΝΔ, λες και θέλει μ’ αυτόν τον τρόπο να ξεπλύνει το ένοχο παρελθόν της. Ενέργεια η οποία δικαίως ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων, με πρώτη αυτή του ΣΦΕΑ, ο οποίος κατήγγειλε ευθύς εξ αρχής τις απαράδεκτες μεθοδεύσεις.

                     [Λάδι σε καμβά]

Οι αγωνιστές που “πέρασαν” μέσα από το κολαστήριο της Γυάρου, αλλά και της Μακρονήσου που κυνηγήθηκαν, εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, από τα φασιστικά καθεστώτα στα πιο σκοτεινά και στυγνά χρόνια της σύγχρονης ιστορίας μας, στάθηκαν οι ίδιοι, άντρες και γυναίκες, μπροστά από το Μέγαρο Μουσικής. Στάθηκαν με τα σώματά τους, ως άλλο τείχος απέναντι στις επικίνδυνες προσπάθειες παραχάραξης και νόθευσης του μαρτυρικού τόπου, εκεί όπου έγινε με κάθε επισημότητα και πρωτοφανή δημοσιότητα, η ημερίδα ανακοίνωσης της διαγωνιστικής διαδικασίας,.  Κι έτσι όπως στάθηκαν έξω από το κτίριο, κρατώντας το πανό που έγραφε «Κάτω τα χέρια από τη Γυάρο» ήταν σαν να μας έλεγαν: είμαστε ακόμη εδώ, να σας διηγηθούμε εμείς τι σημαίνει η Γυάρος!

Η Γυάρος, η Μακρόνησος και τα χτίσματα της φρίκης που βρίσκονται πάνω τους, είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες των εγκλημάτων και των διώξεων που υπέστη ένα τμήμα του ελληνικού λαού για τις δράσεις και τις πολιτικές πεποιθήσεις του. Είναι τόποι “προσκυνήματος” και απόδοσης τιμής στη μνήμη εκείνων που έφυγαν από τη ζωή κι ως τέτοιους οφείλουμε να τους προστατεύουμε και να τους διατηρούμε μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Για να θυμίζουν στις επερχόμενες γενιές τον αγώνα για την ελευθερία, τη δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη. Κανείς, μα κανείς δεν δικαιούται να ακουμπήσει, πόσο μάλλον να αλλοιώσει ή να “ωραιοποιήσει” τον ιστορικό και πολιτικό χαρακτήρα τους!

Η αρχιτεκτονική δε μπορεί να γίνεται το όχημα νομιμοποίησης της αλλοίωσης της φυσιογνωμίας των τόπων, ιδίως των ιστορικών τόπων. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική αντλεί  από τη μνήμη και την ιστορία του κάθε τόπου τα στοιχεία εκείνα πάνω στα οποία θα βασιστεί για να υπάρξει. Όμως σε κάποιους άλλους τόπους, φορτισμένους με μνήμες, η αρχιτεκτονική οφείλει να σκύψει με σεβασμό και να “υποχωρήσει” διακριτικά μπροστά στον συμβολισμό που εμπεριέχει ο μνημειακός ή ο μαρτυρικός χαρακτήρας τους. Ο διαγωνισμός που προκηρύχτηκε, παρά τις όποιες προθέσεις (σκόπιμες ή όχι) των διοργανωτών του, παραβλέπει (παρά τις -εκ των υστέρων- συμπληρωματικές “προσθήκες”) ακριβώς το πιο σημαντικό και κύριο στοιχείο του χαρακτήρα του νησιού: το τι πραγματικά ήταν η Γυάρος και πως πρέπει σήμερα –αλλά και πάντα- να σταθούμε απέναντι στην ιστορική μνήμη της.

Με πρόσχημα τον ευπρεπισμό, την ανάδειξη και την αξιοποίηση και με οικολογικές –τάχατες-πρωτοβουλίες αναβάθμισης(;) του φυσικού προστατευόμενου περιβάλλοντος, επιχειρείται μέσω του ιδιωτικού διαγωνισμού και με τις ευλογίες φυσικά της κυβέρνησης, η απονεύρωση του τόπου, η πλήρης αποϊδεολογικοποίησή του, η διαστρέβλωση της ιστορίας και η λήθη. Αντιθέτως, απέναντι στην συνειδητή εγκατάλειψή του όλες τις προηγούμενες δεκαετίες, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης θα έπρεπε να συντηρηθούν προσεκτικά, ως σημαντικά μνημεία της νεοελληνικής ιστορίας,  και να γίνουν επισκέψιμοι δημόσιοι χώροι για όλες και όλους, μακριά από κάθε μορφή τουριστικής και κερδοσκοπικής εκμετάλλευσης. Τόσα νησιά κατέστρεψε το αδηφάγο real estate. Τώρα οι “ευαίσθητοι επενδυτές” θέλουν να “βάλουν χέρι” και στη Γυάρο, να βεβηλώσουν τον τόπο της, να φυτέψουν κι εδώ ανεμογεννήτριες (;), στο όνομα πάντα της “πράσινης ανάπτυξης”. Ας αφήσουμε, λοιπόν,  ήσυχα τα “Γιούρα”, με τις διαχρονικές εφιαλτικές τους μνήμες να τριγυρνάνε σαν φαντάσματα μέσα στα στοιχειωμένα σκονισμένα κελιά και τους σκοτεινούς διαδρόμους της “πειθαρχημένης διαβίωσης”.  Ο άνυδρος, άγονος, πυρωμένος βραχότοπος, μαζί με τα κτίρια της ντροπής, πρέπει να παραμείνουν ανέγγιχτα εκεί, in situ, ως άλλα μνημεία της φασιστικής θηριωδίας, για να θυμίζουν στις νεότερες γενιές, τις συνθήκες ζωής των πολιτικών κρατούμενων της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας (κι όχι μόνο).

Ο λαός που ξεχνάει την ιστορία του και λησμονά τις πιο τραυματικές στιγμές της, κινδυνεύει να ξαναζήσει στο μέλλον τις ίδιες ή και χειρότερες τραγωδίες που πέρασε στο παρελθόν. Τα κτίρια και τα ντουβάρια που στέκουν ακόμη όρθια από το στρατόπεδο-φυλακή-κάτεργο της ανθρώπινης εξαθλίωσης και του θανάτου, έχουμε ιστορικό χρέος να τα διατηρήσουμε ως έχουν, μαζί με ολόκληρο το φυσικό περιβάλλον (στεριανό και θαλάσσιο), ως χώρους εγκλεισμού και βασανισμού ανθρώπων που οραματίστηκαν, πάλεψαν και πολλοί έδωσαν και τη ζωή τους ακόμη, για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο. Αυτό το όραμα για έναν άλλο κόσμο, με καλύτερες συνθήκες ζωής για τους πολλούς και τους αδύναμους, με άλλες αξίες και αρχές, προσπαθούν χρόνια τώρα, (ιδίως τα τελευταία), να το σβήσουν από τη συλλογική μνήμη. Να το ταυτίσουν με την ουτοπία επιχειρώντας να μας πείσουν ότι ένας τέτοιος κόσμος είναι ανέφικτος. Η Γυάρος, η Μακρόνησος, η Λέρος, αλλά και ο Αη Στράτης, η Ικαρία, η Φολέγανδρος, η Ανάφη…, θα στέκουν όμως για πάντα εκεί, καταμεσής στο Αιγαίο, να μνημονεύουν εσαεί τον ακατάβλητο αγώνα του ανθρώπου για ένα καλύτερο αύριο. Τα νησιά της εξορίας είναι ένας ύμνος για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και για την αντίστασή του απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης. Η λήθη δεν θα μπορέσει εδώ να σκεπάσει τη μνήμη!

Ο μαρτυρικός τόπος της Γυάρου

Ψήφισμα ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής ενάντια στην καταπάτηση κοινόχρηστου χώρου πρασίνου στην Αγία Παρασκευή

 Α.Π. 4317                                                                                            Αθήνα 10 Ιουλίου 2024

Ψήφισμα ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής ενάντια στην καταπάτηση κοινόχρηστου χώρου πρασίνου στην Αγία Παρασκευή

Το τμήμα Αττικής του ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ στέκεται αλληλέγγυο και υποστηρίζει τον αγώνα και την προσφυγή κατοίκων της Αγ. Παρασκευής ενάντια στην καταπάτηση κοινόχρηστου χώρου πρασίνου για τοποθέτηση τραπεζοκαθισμάτων στο παρκάκι Αγίας Τριάδος και Ψαρών στον Δήμο Αγίας Παρασκευής.

Με την υπ. αριθμ. 79/2024 απόφαση της πλειοψηφίας του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αγίας Παρασκευής Αττικής παραχωρήθηκε τμήμα του ελεύθερου αυτού χώρου πρασίνου, έκτασης 74,50 τ.μ., που αποτελεί τμήμα του χώρου φύτευσης με γκαζόν και δέντρα (χώρος πρασίνου) ευρύτερης επιφάνειας, σε επιχείρηση εστίασης της περιοχής.

Στην συγκεκριμένη έκταση της πλατείας οι εργασίες επίχωσης με άμμο και επίστρωσης της έκτασης με πλαστικό χλοοτάπητα που έχουν υλοποιηθεί εις βάρος της εν λόγω φυτεμένης έκτασης, από την επιχείρηση εστίασης είναι αυθαίρετες σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 81 παρ.1 του Ν.4495/2017. Άλλωστε σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ.1 του ΠΔ 59/2018 δεν επιτρέπονται λυόμενες ή προσωρινές κατασκευές στους κοινόχρηστους χώρους (πλατείες κλπ).

Οποιαδήποτε αλλαγή χρήσης για την μετατροπή του φυτεμένου κοινόχρηστου χώρου σε δραστηριότητες εστίασης, ουσιαστικά αποτελεί διαμόρφωση πλατείας και για το λόγο αυτό απαιτείται έγκριση από το αρμόδιο Συμβούλιο αρχιτεκτονικής σύμφωνα με το άρθρο 7 του Ν.4495/2017.

Το τμήμα Αττικής του ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ διαχρονικά στέκεται ενάντια σε κάθε προσπάθεια καταπάτησης και υποβάθμισης του δημόσιου χώρου ειδικά όταν πρόκειται για πολύτιμες νησίδες πρασίνου εντός του αστικού ιστού.

Για το Διοικητικό Συμβούλιο

   Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ                                           Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

Κώστας Βουρεκάς                                         Απόστολος Τσιάμης

Απόφαση - Ανακοίνωση του ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής για τον Ιδιωτικό «Διεθνή Διαγωνισμό Αρχιτεκτονικών Ιδεών» για τη Γυάρο

 Α.Π. 4316                                                                                        Αθήνα 10 Ιουλίου 2024

Απόφαση - Ανακοίνωση του ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής για τον Ιδιωτικό «Διεθνή Διαγωνισμό Αρχιτεκτονικών Ιδεών» για τη Γυάρο

Ο ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής καταδικάζει κάθε εναλλακτικό σχέδιο «αξιοποίησης» δηλαδή επιχειρηματικής εκμετάλλευσης της Γυάρου. Το μόνο που χρειάζεται η Γυάρος είναι η διατήρηση και η ανάδειξη των υλικών τεκμηρίων ιστορικής μνήμης του νησιού ως τόπου εξορίας κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και της Χούντας, των αρχαιολογικών καταλοίπων καθώς και του περιβαλλοντικού της πλούτου.

•       Το νησί της Γυάρου στη μεταπολίτευση μετατράπηκε σε πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού, μέχρι τον αποχαρακτηρισμό της από Ναυτικό Οχυρό το 2002.

•       Το Σεπτέμβρη του 2001, με Απόφαση του Υπουργείου Αιγαίου στη βάση του ΓΟΚ (ΦΕΚ Δ’772), το κτίριο των φυλακών, καθώς και όλα τα κτίρια, εγκαταστάσεις και κατασκευές που βρίσκονται στην περιοχή των πέντε όρμων, χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα και επιτρέπεται μόνο «η εισαγωγή χρήσεων συμβατών με τον ιστορικό τους χαρακτήρα».

•       Το Δεκέμβρη του ίδιου έτους, με Απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ Β’1680), χαρακτηρίζεται το σύνολο του νησιού ως ιστορικός τόπος, καθώς και το σύνολο των κτιρίων ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία.

Στη συνέχεια, το Υπουργείο Αιγαίου ανέθεσε σε ερευνητική ομάδα της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, με επιστημονική υπεύθυνη την αείμνηστη συναδέλφισσα Άννη Βρυχέα, την εκπόνηση προγράμματος για τη δημιουργία δικτύου διαδρομών ιστορικής μνήμης στον χώρο των στρατοπέδων του νησιού, με την ενεργό συμμετοχή στον καθορισμό των προγραμματικών στόχων, εκπροσώπων των κρατουμένων από όλες τις περιόδους λειτουργίας του τόπου εξορίας.

Οι προτάσεις του προγράμματος εγκρίθηκαν αλλά ουδέποτε υλοποιήθηκαν.
•       Αντίθετα, το 2011, νέα Απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ ΑΑΠ 182), αναοριοθετεί τον ιστορικό τόπο, αποχαρακτηρίζοντας το μεγαλύτερο μέρος του νησιού έξω από την περιοχή των πέντε όρμων, παρόλο που σύμφωνα με την §1 του άρθρου 12 του Ν.3028/2002 «οι αρχαιολογικοί χώροι κηρύσσονται και οριοθετούνται ή αναοριοθετούνται με βάση τα δεδομένα αρχαιολογικής έρευνας πεδίου» και τέτοια δεδομένα δεν προσκομίζονται.

Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι η παρέμβαση του κράτους προκειμένου να υπηρετήσει επιχειρηματικούς σχεδιασμούς για τη χωροθέτηση ανεμογεννητριών που θα καλύπτουν το σύνολο σχεδόν των κορυφογραμμών του νησιού και η οποία, όχι μόνο δεν συνάδει με τον χαρακτηρισμό «ιστορικός τόπος», αλλά αποτελεί βάναυση προσβολή της ιστορικής μνήμης.

Επιπλέον, οι ανεμογεννήτριες, οι οποίες ακόμα απεικονίζονται στους σχετικούς χάρτες της ΡΑΑΕΥ (πρώην ΡΑΕ), επιχειρείται να χωροθετηθούν εντός των περιοχών Natura που υπερκαλύπτουν ένα νησί, στο οποίο η σχετικά μακρόχρονη απουσία έντονων ανθρώπινων δραστηριοτήτων κατέστησε πολύτιμο και για την διατήρηση της βιοποικιλότητας, αποκαλύπτοντας ότι τα «πράσινα» επενδυτικά σχέδια των επιχειρηματικών ομίλων που δραστηριοποιούνται στις ΑΠΕ συχνά καταστρέφουν το περιβάλλον στο όνομα της προστασίας του.

Το νησί και ο θαλάσσιος χώρος σε απόσταση 3 ναυτικών μιλίων από την ακτογραμμή του, αποτελούν ταυτόχρονα δύο αλληλοεπικαλυπτόμενες περιοχές του δικτύου Natura, μία Ειδική Ζώνη Διατήρησης για τα είδη και τους οικοτόπους και μία Ζώνη Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά.

•       Μάλιστα το 2015, με Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης (ΦΕΚ Δ’463), η θαλάσσια ζώνη γύρω από το νησί, συμπεριλαμβανομένης και της χερσαίας ζώνης 50 μέτρων από την ακτογραμμή, χαρακτηρίζονται Θαλάσσιο Καταφύγιο Άγριας Ζωής.

•       Τέλος, το 2019, με Απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος (ΦΕΚ Δ’389), ολόκληρη η χερσαία και θαλάσσια περιοχή της Γυάρου χωρίζεται σε ζώνες προστασίας, οι οποίες δεν προβλέπουν καμία εγκατάσταση ΑΠΕ και καμία νέα δόμηση, επιτρέποντας από ανθρώπινες δραστηριότητες στην χερσαία ζώνη μόνο την «επίσκεψη και ξενάγηση επισκεπτών, μόνο κατά τη διάρκεια της μέρας».

Σήμερα, ο Διεθνής Διεπιστημονικός Διαγωνισμός για το μέλλον της Γυάρου, που συνδιοργανώνει ο όμιλος ALUMIL με τη ΜΚΟ Aegeas της εφοπλιστικής οικογένειας Μαρτίνου και την υποστήριξη του ΤΕΕ και του ΟΦΥΠΕΚΑ, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, του Υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, αποτελεί το πρώτο βήμα για την υλοποίηση ενός σχεδίου αλλοίωσης του χαρακτήρα του νησιού.

Κανένας ιδιωτικός όμιλος δεν δικαιούται να διοργανώνει διεθνείς επιστημονικούς διαγωνισμούς, όχι μόνο για τόπους ιστορικής μνήμης, αλλά και γενικότερα για δημόσια γη και υποδομές που δεν του ανήκουν.

Η διαδικασία του «Διεθνούς Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού Ιδεών» χρησιμοποιείται, ακόμη μία φορά, για να εκχωρηθεί η διαχείριση της ιστορικής μνήμης στην ικανοποίηση και την προβολή ιδιωτικών συμφερόντων, κατά παράβαση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου. Πρόκειται για απαράδεκτο πολιτικό γεγονός, το οποίο δυστυχώς επιδίωξαν να επικυρώσουν με την συμμετοχή και παρουσία τους πρόσωπα όπως ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Πρόεδρος του ΤΕΕ, ο Πρύτανης του ΕΜΠ, κ.ά. Πέρα από την «αίγλη» που προσδίδει στο εγχείρημα ο «Διεθνής Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός Ιδεών», το κυριότερο είναι ότι δεσμεύει το Δημόσιο στην υλοποίηση του σχεδίου.

Υπάρχει ήδη η αρνητική πείρα απ’ τον προηγούμενο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που συνδιοργανώθηκε απ’ την ALUMIL με τη στήριξη της UIA, του ΤΕΕ Κ. Μακεδονίας και του ΣΑΘ για την ανάπλαση του Δυτικού Παράλιου Μετώπου της Θεσσαλονίκης. Αποτέλεσε στην ουσία το «όχημα» για την υλοποίηση κερδοφόρων επενδύσεων συγκεκριμένων ομίλων στην περιοχή.

Στην ουσία πίσω απ’ τις διακηρύξεις για μετατροπή της Γυάρου σε «πράσινο, ενεργειακό αυτόνομο νησί» και σε περιοχή «τουρισμού χαμηλού αντίκτυπου», κρύβονται διάφορα ανταγωνιστικά σχέδια που οδηγούν στην ακύρωση της δυνατότητας αποκατάστασης του νησιού ως χώρου ιστορικής μνήμης. Αυτό θα είναι και το αποτέλεσμα της λειτουργίας ερευνητικών κέντρων και χώρων ολιγοήμερης παραμονής τουριστών, εκεί που κάποτε υπήρχαν φυλακές.

Η μεθοδολογία είναι ήδη δοκιμασμένη. Ένας ισχυρός ιδιώτης, στην περίπτωσή μας μια εταιρεία κατασκευαστικών υλικών που θέλει να υλοποιήσει τον επιχειρηματικό σχεδιασμό της, καθώς και ένα ίδρυμα του εφοπλιστικού κεφαλαίου, προκηρύσσουν έναν διαγωνισμό με όρους κομμένους και ραμμένους στα μέτρα που καθορίζουν οι ίδιοι με γνώμονα το κέρδος.

Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση που έχει πετύχει νομοθετικά την εξαίρεση πλήθους έργων από την υποχρέωση διεξαγωγής δημόσιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού υπό συγκεκριμένους και καθορισμένους όρους και προϋποθέσεις, κάνει τον σπόνσορα του ιδιωτικού διαγωνισμού.

Έτσι οι πλούσιοι και ισχυροί αποκτούν το προνόμιο να σχεδιάζουν κατά τις προτιμήσεις τους τον δημόσιο χώρο, και εμείς οι υπόλοιποι αναμένεται απλά να τους χειροκροτούμε και να τους θαυμάζουμε.Ειδικά στην συγκεκριμένη περίπτωση, η πρόθεση μετατροπής σε «water & energy self – sufficient Hub» των φυλακών που έχτισαν με τα χέρια τους οι κρατούμενοι σε συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας, είναι ιδιαίτερα αλαζονική και προκλητική.

Ασφαλώς δεν περιμένουμε να διαφυλάξει την ιστορική μνήμη ένα κράτος που «εξισώνει» το φασισμό με τον κομμουνισμό, το κράτος της δικτατορίας του κεφαλαίου.

Με ευθύνη όλων διαδοχικά των κυβερνήσεων, δεν υπήρξε καμία μέριμνα για την προστασία και ανάδειξη της ιστορίας της Γυάρου. Τα κτίρια των φυλακών και άλλες εγκαταστάσεις έχουν υποστεί πολλαπλές καταστροφές αφημένα στη φθορά του χρόνου. Ωστόσο η εγκατάλειψη της Γυάρου από το αστικό κράτος δε νομιμοποιεί οποιαδήποτε επιχειρηματική εκμετάλλευση του μαρτυρικού νησιού στο όνομα της προστασίας του.

•       Το τμήμα Αττικής του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ συντάσσεται με τις έως τώρα αποφάσεις φορέων και συλλόγων και ειδικά με τη σχετική ανακοίνωση του ΣΦΕΑ (1697-1974).

•       Απαιτεί από τη νέα Διοίκηση του ΤΕΕ να αποσύρει την «υπογραφή» της απ’ το κερδοφόρο Project για τη Γυάρο που προσβάλλει τους εκατοντάδες εξόριστους που βρίσκονται στη ζωή, τους απογόνους τους, αλλά και το λαό και τη νεολαία που τιμούν την ιστορία της Γυάρου, την ιστορία του λαού μας. Όλες οι συστημικές παρατάξεις του ΤΕΕ είναι συνένοχες γι’ αυτή την απόφαση.

•       Να δοθεί άμεσα γενναία κρατική χρηματοδότηση για να προχωρήσει η αποκατάσταση των ιστορικών κτιρίων και η δημιουργία υποδομών για να καταστεί το νησί επισκέψιμο. Σε αυτό το πλαίσιο καλούμε να αναλάβουν οι αρμόδιοι φορείς του δημοσίου με τη συμμετοχή του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ τη διεξαγωγή αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την προώθηση συγκεκριμένης πρότασης – πλαίσιο για την απόλυτη προστασία και την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της Γυάρου και άλλων αντίστοιχων τόπων εξορίας που ρημάζουν.

•       Καλούμε τους συναδέλφους να μη νομιμοποιήσουν και να απέχουν απ’ τη διαγωνιστική διαδικασία.
•       Απαιτούμε απ’ το κράτος, το ΥΠΕΝ και το ΥΠΠΟΑ, να σταματήσουν κάθε σχέδιο μετατροπής της Γυάρου σε πεδίο επιχειρηματικής «αξιοποίησης».

•       Να καταργηθεί η υπ’ αριθ. ΥΠΠΟΤ/ΔΝΣΑΚ/58658/1129/2011 Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ ΑΑΠ 182) που αναοριοθέτησε την έκταση της περιοχής που κηρύσσεται ιστορικός τόπος, αποχαρακτηρίζοντας το μεγαλύτερο μέρος του νησιού της Γυάρου για την εξυπηρέτηση ιδιωτικών συμφερόντων.

•       Δηλώνουμε ότι θα λάβουμε σχετικές αγωνιστικές πρωτοβουλίες με τον ΣΦΕΑ, άλλους επιστημονικούς συλλόγους μηχανικών, φορείς και  σωματεία μισθωτών μηχανικών του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα για την ακύρωση αυτού του ανοσιουργήματος σε βάρος της ιστορικής συλλογικής μνήμης των Λαϊκών Αγώνων και Θυσιών.

Για το Διοικητικό Συμβούλιο

   Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ                                           Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

Κώστας Βουρεκάς                                         Απόστολος Τσιάμης

Η αρχιτεκτονική της ακατάσχετης επιδειξιμανίας

του Τάση Παπαϊωάννου 

(Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ)

[4.7.2024]

«Πες μου ποιος είσαι να σου πω πώς κτίζεις – πες μου πώς κτίζεις να σου πω ποιος είσαι».
Άρης Κωνσταντινίδης

Ζούμε σε μια εποχή όπου ο άκρατος καταναλωτισμός αποτελεί τη νέα παγκόσμια θρησκεία. Ο άνθρωπος έχει συνδέσει την ευημερία και την ευτυχία του, αποκλειστικά με το πόσα αγαθά καταναλώνει, ανεξάρτητα αν αυτά του είναι απαραίτητα ή όχι για τη διαβίωσή του. Έχει κατισχύσει σχεδόν παντού, ως κυρίαρχη κουλτούρα των κοινωνιών μας, το δόγμα: «καταναλώνω, άρα υπάρχω».

Σταδιακά οι κοινωνίες μας μεταλλάσσονται σε ασύνδετα μεταξύ τους σύνολα, ανικανοποίητων ατόμων ή όπως έλεγε ο Οκτάβιο Πας σε «συνάξεις μοναχικών ανθρώπων». Ανθρώπων οι οποίοι διακατέχονται από τη μανία της αγοράς καινούργιων προϊόντων, προϊόντων τα οποία κάνουν σχεδόν καθημερινά την εμφάνισή τους και προβάλλονται ως τα νέα πρωτοποριακά και επαναστατικά επιτεύγματα της τεχνολογίας. Κάποιοι που έχουν την οικονομική άνεση τα αγοράζουν, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν σε όλους τους υπόλοιπους, το σύνδρομο της στέρησης και της επιτακτικής “ανάγκης” να τα αποκτήσουν πάση θυσία κι αυτοί. Η αγορά του αχρείαστου αντικειμένου, δημιουργεί αντίθετα απ’ ότι θα περίμενε ίσως κανείς, την αύξηση της καταναλωτικής μανίας, συνθλίβοντας τον άνθρωπο μέσα στα γρανάζια ενός φαύλου κύκλου διαρκώς νέων αγορών, δημιουργώντας εν τέλει απολύτως εξαρτημένα και χειραγωγούμενα άτομα. Άτομα που βυθίζονται μέσα σ ’έναν ολέθριο ατομικισμό και  εγκλωβίζονται, ολοένα και περισσότερο, στα ασφυκτικά και περιχαρακωμένα όρια ενός μοναχικού Εγώ.

Η καταναλωτική ανεξέλεγκτη βουλιμία, ως αυτοσκοπός, έχει καθορίσει εδώ και χρόνια και την αρχιτεκτονική πρακτική. Η κατοικία (και όχι μόνο) έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα και αντιμετωπίζεται ως κοινό καταναλωτικό προϊόν. Αρκεί να επισκεφτεί κανείς τα νότια και βόρεια προάστια της Αττικής (Γλυφάδα, Βούλα – Βριλήσσια, Χαλάνδρι), για να διαπιστώσει το είδος της αρχιτεκτονικής που χτίζεται στις περιοχές αυτές τα τελευταία χρόνια. Απίθανες πολυκατοικίες, γεμάτες στολίδια και περιττά επιθέματα, όπου η μια ανταγωνίζεται την άλλη σε κακογουστιά και εκζήτηση. Δεν υπάρχει κανένας κανόνας που στοιχειωδώς να συγκροτεί και να προδιαγράφει τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό τους. Τα κτίρια πια μοιάζουν με παχύρευστες τούρτες, όπου το μόνο που ενδιαφέρει τους σχεδιαστές τους, είναι η επιδειξιμανία του φανταχτερού, του πομπώδους, του κραυγαλέου και του προκλητικού.

Η προσπάθεια είναι το νέο κτίριο να διαφοροποιηθεί με κάθε τρόπο από τα γειτονικά του και να μη θυμίζει σε τίποτε αυτά που προϋπήρξαν, αφού ο μοναδικός στόχος είναι να «πουλήσει» (και μάλιστα πολύ ακριβά) στον μελλοντικό καταναλωτή-ιδιοκτήτη. Ακατανόητες και άχρηστες καμπύλες, εμφανίζονται πάνω στις όψεις των νεότευκτων «αρχιτεκτονημάτων». Ένα θλιβερό δειγματολόγιο από κάθε είδους καμπύλες, κυρτές ή κοίλες, συνεχόμενες ή διακοπτόμενες, περιστρέφονται γύρω από τα κτίρια, χωρίς κανένα απολύτως νόημα. Συστρέφονται σαν σερπαντίνες πάνω σε αποκριάτικα σκηνικά, καλύπτοντας εξωτερικά τα αδιάφορα, κατά τα άλλα, ορθογώνια και βαρετά παραλληλεπίπεδα του χτισμένου αχταρμά.  

Άλλα κτίρια πάλι, αποτελούν το απόγειο του τριγωνισμού τόσο σε οριζόντιο όσο και σε κατακόρυφο επίπεδο. Θηριώδη δοκάρια δίχως να επιτελούν καμιά στατική λειτουργία εκτείνονται στο πουθενά, πλάκες και πρόβολοι όλων των δυνατών μορφών πετάγονται δεξιά και αριστερά δίχως σκοπό, ενώ κάθε νέα πολυκατοικία που “σέβεται” τον αγοραστή και φυσικά στοχεύει στο πορτοφόλι του, διαθέτει ιδιωτικές πισίνες (-μπανιέρες) στα παραφουσκωμένα μπαλκόνια της. Τι αξίζει άραγε σήμερα ένα σπίτι δίχως την πισίνα του; Τα inox και τα κρυστάλλινα στηθαία που γυαλίζουν ενοχλητικά, είναι πλέον κανόνας για μια “πολυτελή” κατασκευή που εναρμονίζεται με τα πρότυπα του  life style της εποχής μας, στα πλούσια, αλλά αβαθή και κενού περιεχομένου προάστια των μικροαστικών φαντασιώσεών μας.

 

Η αρχιτεκτονική της άσπρης στιλπνής φούσκας, αποτελεί την αποθέωση της αυτοαναφορικότητας και αυταρέσκειας. Συμβατικά κτίρια, ως προς τη συνθετική τους δομή, ντύνονται με τα ρούχα της εκζήτησης και της φιγούρας, μιας κίβδηλης επένδυσης προκειμένου να εντυπωσιάσουν και να καταπλήξουν με την αυθάδη και προκλητική παρουσία τους, το μάτι του ακόρεστου και αδαή νεόπλουτου (έλληνα ή ξένου). Τα φθηνά και ευτελή υλικά πλασάρονται στην αγορά του real estate ως υπερπολυτελής κατασκευή. Γυψοσανίδες κάθε είδους που επικαλύπτουν απίθανες μεταλλικές κατασκευές, καλύπτουν σαν χοντροκομμένο μασκάρεμα τις όψεις, των παχύσαρκων και ψηλών (σύμφωνα με τα περιβαλλοντικά bonus του ΝΟΚ) πολυκατοικιών. Σε άλλες, βλέπεις πάνω στις επιφάνειές τους ακατανόητες διακοσμητικές τρύπες, στρογγυλές ή οβάλ, πάνω σε πλάκες ή σε τοίχους, να θυμίζουν σκοροφαγωμένες επιφάνειες σε μεγέθυνση.

Το πρόβλημα όμως είναι πιο σοβαρό, απ’ ότι θα υπέθετε κανείς σε μια πρώτη, πρόχειρη θεώρηση. Τα κτίρια αυτά, αρχίζουν σιγά- σιγά να αποτελούν υποδείγματα σύγχρονης –τρομάρα μας!- αρχιτεκτονικής. Φαντάζουν στα μάτια πολλών, ως πρωτοποριακά επιτεύγματα αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και ορισμένα εξ αυτών βραβεύονται κιόλας από αρχιτεκτονικά ινστιτούτα και περιοδικά. Προβάλλονται πονηρά και συστηματικά από συγκεκριμένους μάνατζερς και διαφημιστές στα ΜΜΕ που τα διατυμπανίζουν ως τα νέα δήθεν πρότυπα της κατοίκησης. Καθιερώνεται έτσι μια εμπορική-εργολαβική αρχιτεκτονική της απόλυτης φαντασμαγορίας και κενότητας που παραπέμπει –πάντα- σε μια  ανώτερη κοινωνικά τάξη, υποσχόμενη την πολυπόθητη κοινωνική ανέλιξη στα μικροαστικά όνειρα των καταναλωτών.

Απέναντι σ’ αυτή τη ρηχή αρχιτεκτονική της αστείρευτης ματαιοδοξίας, περιμένει κανείς (ίσως μάταια;) να υπάρξει μια απάντηση από την αρχιτεκτονική κοινότητα. Η ελευθερία της αρχιτεκτονικής έκφρασης είναι προφανώς αδιαπραγμάτευτη, όπως και ο πλουραλισμός των διαφορετικών απόψεων, την ίδια στιγμή όμως, είναι επιβεβλημένη και η κριτική αποτίμησή τους. Ο δημόσιος, ανοικτός προς την κοινωνία αρχιτεκτονικός και όχι μόνο διάλογος, είναι στις μέρες μας,  περισσότερο από ποτέ, αναγκαίος! Μόνο θετικά αποτελέσματα θα έχει αυτή η συζήτηση και η κριτική, για την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούμε και τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητά μας.

Το κτισμένο περιβάλλον εκφράζει στο χώρο και στο χρόνο τον πολιτισμό μας, τις ταξικές αντιθέσεις, τις κοινωνικές ανακατατάξεις, κοντολογίς, το ποιοι πραγματικά είμαστε. Από τη μια χτίζονται τα τερατουργήματα της φλυαρίας και επιδειξιμανίας και από την άλλη, τεράστια τμήματα του πληθυσμού πασχίζουν να βρουν μάταια κάποιο σπίτι για να ζήσουν. Κι όλα αυτά, σε μια χώρα όπου η πολιτεία αγνοεί επιδεικτικά, δεκαετίες τώρα,  την επιτακτική ανάγκη δημιουργίας συγκροτημάτων κοινωνικής κατοικίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί στοιχειωδώς, το τεράστιο στεγαστικό πρόβλημα που ταλανίζει την ελληνική κοινωνία. Η αρχιτεκτονική, εκτός από επάγγελμα, τέχνη, επιστήμη ή ότι άλλο χαρακτηρισμό της προσδώσουμε, επιτελεί ή θα όφειλε να επιτελεί και έναν διδακτικό ρόλο στην κοινωνία. Προτείνει πάντοτε έναν τρόπο ζωής και μ’ αυτή την έννοια: «Κάθε γραμμή που τραβάμε [οι αρχιτέκτονες] δεν είναι ουδέτερη. Έχει χρώμα και μάλιστα έντονο!» Άρα εμμέσως, πλην σαφώς, επιτελεί έναν κρίσιμο κοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό εν τέλει ρόλο, απέναντι στον οποίο θα πρέπει να στεκόμαστε και να δίνουμε καθημερινά απαντήσεις αφουγκραζόμενοι τις πραγματικές ανάγκες της ζωής μας.

Τάσης Παπαϊωάννου: Η αρχιτεκτονική της ακατάσχετης επιδειξιμανίας | X-Efimerida

Απόφαση - Ανακοίνωση του ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής για την διατήρηση του κινηματογράφου Πάλας στο Παγκράτι

 Α.Π. 4306                                                                                     Αθήνα 18 Ιουνίου 2024

Απόφαση - Ανακοίνωση του ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής για την διατήρηση του κινηματογράφου Πάλας στο Παγκράτι

Ποικίλες πολεοδομικές πιέσεις απειλούν την ζωντανή πολιτιστική κληρονομιά της Αθήνας και ειδικότερα τους ιστορικούς κινηματογράφους της, όπως αναδείχθηκε και στην περίπτωση μετατροπής του Ιντεάλ σε αίθουσα πολλαπλών χρήσεων ξενοδοχειακής μονάδας. Αυτή την φορά υπό απειλή βρίσκεται ο ιστορικός κινηματογράφος Πάλας στο Παγκράτι, μετά από σχεδόν έναν αιώνα λειτουργίας, ο οποίος αποτελεί τοπόσημο και εμβληματική χρήση της περιοχής, έντονα συνδεδεμένη με την συλλογική μνήμη στην γειτονιά.

Ο κινηματογράφος Πάλας, ένας από τους παλαιότερους της Αθήνας, αποτελείται από αίθουσα χειμερινών προβολών με εξώστη και θεωρεία στο ισόγειο και θερινό σινεμά στο δώμα. Το 1997, το τότε ΥΠΕΧΩΔΕ, με την υπ’ αριθ. 20768/4198 απόφαση (ΦΕΚ Δ’648), χαρακτήρισε διατηρητέα τη χρήση του θερινού κινηματογράφου, μαζί με 46 ακόμα θερινούς κινηματογράφους του Λεκανοπεδίου. Το 2019, με την υπ’ αριθ. ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/43062/2251 Απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος (ΦΕΚ Δ’276), οριοθετήθηκε συγκεκριμένο τμήμα του δώματος του κτιρίου του Πάλας ως θερινός κινηματογράφος και άλλο τμήμα του ως κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος χαμηλής όχλησης που συνάδει με την διατηρητέα χρήση. Σήμερα, σύμφωνα με δημοσιεύματα, το κτίριο πρόκειται να αγοραστεί για να μετατραπεί σε σούπερ μάρκετ.

Ο ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής προτείνει:
Να χαρακτηριστεί ως διατηρητέα και η χρήση χειμερινού κινηματογράφου στο ισόγειο του κτιρίου του Πάλας, ενδεχομένως στο πρότυπο της υπ’ αριθ. ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΤΜΕ/ΔΠΑΝΣΜ/85667/9386/716/2019 Απόφασης του Υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ Δ’311) που συμπεριλαμβάνει την διατήρηση της κύριας χρήσης του κινηματογράφου Αλκυονίς. Καλούμε και τον Δήμο Αθηναίων να αναλάβει δράση σε αυτή την κατεύθυνση, συμπεριλαμβανομένης και της οικονομικής στήριξης.

Παράλληλα, για να συνεχίσει τόσο ο κινηματογράφος Πάλας, όσο και γενικότερα οι ιστορικές κινηματογραφικές αίθουσες της Αθήνας να λειτουργούν και στο μέλλον, με γνώμονα την καλλιτεχνική αξία των ταινιών και των δημιουργών, προτείνουμε την θεσμική και οικονομική τους ενίσχυση από την Πολιτεία, ενδεχομένως και με την υπαγωγή τους στην αιγίδα του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.

Για το Διοικητικό Συμβούλιο

   Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ                                                                   Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

Κώστας Βουρεκάς                                                               Απόστολος Τσιάμης

“Μπετοσυμμορία”: Επιστολή στήριξης καθηγητών της Αρχιτεκτονικής για τα πανύψηλα κτήρια

 

Η καταστροφή τοπίων και τόπων

 του Τάση Παπαϊωάννου

(Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ)

[25.5.2024]

Ο νεοφιλελευθερισμός που τόσο φανατικά πρεσβεύει και ακολουθεί με θρησκευτική σχεδόν προσήλωση, η κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια, έχει αφήσει ήδη το αποτύπωμά του (και) στην νεοελληνική κοινωνία. Έχει εμφυσήσει στις συνειδήσεις αρκετών πολιτών τη λογική του πρόσκαιρου κέρδους, της αρπαχτής, της ιδιοτέλειας. Η κυρίαρχη αρχή που επικρατεί, διαποτίζοντας και αλλοτριώνοντας τα πάντα, είναι αποκλειστικά αυτή του ιδίου οφέλους, που αδιαφορεί γι’ αυτό που συμβαίνει ακριβώς δίπλα του. Ένας ξέφρενος ατομικισμός, όπου κυριαρχεί η λογική: «ο καθένας για την πάρτη του». Το Εγώ που αγνοεί επιδεικτικά το Εμείς, σε μια κοινωνία περισσότερο από ποτέ ασύνδετη και πολυδιασπασμένη.

Κάθε τι δημόσιο κατασυκοφαντείται, υπονομεύεται, λοιδορείται, από την «επιτελική» διακυβέρνηση της Ν.Δ. Μέρα τη μέρα το ιδιωτικό καταβροχθίζει ανεξέλεγκτο, ότι είχε απομείνει ανέγγιχτο από τη δημόσια περιουσία, η οποία λεηλατείται δίχως κανένα φραγμό, καμιά προστασία. Όλα συντελούνται στο όνομα της «προόδου» και των αναγκαίων «μεταρρυθμίσεων» για την ανάκαμψη και τον εκσυγχρονισμό –τάχατες- της χώρας, έτσι που στο τέλος δεν θα έχει μείνει τίποτε που να μην έχει ξεπουληθεί! Η αποδιάρθρωση του κράτους πρόνοιας είναι ολοκληρωτική.

Τάση Παπαϊωάννου, Τοπίο στην Τριχωνίδα (λάδι σε κόντρα πλακέ)

Είναι τέτοιας κλίμακας η συστηματική χειραγώγηση της «κοινής γνώμης» που ελάχιστοι είναι πια εκείνοι, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τον θανάσιμο κίνδυνο που ελλοχεύει. Όχι μόνο βέβαια για τη δική μας γενιά, αλλά και γι’ αυτές που θα έρθουν μετά από εμάς. Όλα θυσιάζονται στο βωμό του ιδεολογήματος της «συνεχούς προόδου» και της γνωστής επίκλησης, ενός –πάντοτε- καλύτερου μέλλοντος. Είναι η μόνιμη επωδός όλων όσοι θέλουν να δικαιολογήσουν τη συντελούμενη καταστροφή του περιβάλλοντος, τις αποφάσεις και τις ενέργειες που στοχεύουν αποκλειστικά στη μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους των ολίγων, εις βάρος των πολλών, υποβαθμίζοντας κάθε άλλη συνιστώσα του ανθρώπινου βίου. Όπως αναφέρουν οι David Graeber και David Wengrow: «Η “ιδέα της προόδου” συνήθως θεωρείται εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου που δεν σκεφτόμαστε πια για την ιστορία και την κοινωνία» (*).

Βεβηλώνουμε αλύπητα τη φύση ως ξένοι κατακτητές, σαν να μην είμαστε κι εμείς κάτοικοι τούτης της γης. Σάμπως να έχουμε απωλέσει οριστικά το ένστικτο της αυτοσυντήρησής μας. Εν ονόματι των εναλλακτικών μορφών ενέργειας και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, φυτεύονται άναρχα, όπου νάναι, σειρές από ανεμογεννήτριες, τραυματίζοντας ανεπανόρθωτα τη μία μετά την άλλη τις κορυφογραμμές των βουνών. Πρόχειροι δρόμοι που ανοίγονται δίχως στοιχειώδη μελέτη, ίσα-ίσα για να περάσουν οι τεράστιες νταλίκες, πληγώνουν το τοπίο, μοιάζοντας με ανεπούλωτες ουλές πάνω στις απόκρημνες πλαγιές. Γιατί δεν είναι μόνο οι πανύψηλες ανεμογεννήτριες που επιβαρύνουν και υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον, είναι και τα θηριώδη στρογγυλά θεμέλιά τους, οι τόνοι του μπετόν και των σιδηρών οπλισμών που χυτεύτηκαν μια για πάντα μέσα στο σώμα της γης. Μνημεία της υποκρισίας των κρατούντων, τα οποία θα θυμίζουν εσαεί στις επερχόμενες γενιές, ότι όλα αυτά τα άχρηστα υπολείμματα κατασκευάστηκαν στο παρελθόν με στόχο, δήθεν την προστασία της φύσης.

Τεράστιες γεωργικές εκτάσεις ισοπεδώνονται και αποψιλώνονται, προκειμένου να τοποθετηθούν τα εκτεταμένα φωτοβολταϊκά «πάρκα», δημιουργώντας με την παρουσία τους μια απόκοσμη εικόνα, δίπλα σε πανάρχαιες αγροτικές καλλιέργειες. Ο απελπισμένος γεωργός μπροστά στην επερχόμενη φτώχεια, μετατρέπει δίχως δεύτερη σκέψη, το χωράφι του σε «υποσταθμό» της ΔΕΗ, επιφέροντας το τελειωτικό χτύπημα στην ήδη αναιμική και θνήσκουσα αγροτική παραγωγή της χώρας. Αυξάνουμε κατά τι την ηλεκτρική ενέργεια, ενώ σε λίγο δεν θα έχουμε τι να φάμε… Πίσω όμως απ’ όλες αυτές τις «πράσινες» επενδύσεις και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κρύβονται (όπως συμβαίνει τις περισσότερες φορές) τα συμφέροντα μεγάλων ξένων και ελληνικών εταιρειών που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος, για ακόμη μεγαλύτερες κερδοσκοπικές ευκαιρίες. Επενδύσεις που επικαλούνται την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ στην ουσία διαιωνίζουν και μερικές φορές επαυξάνουν τις οικολογικές καταστροφές.

Οι μεγάλες εκτάσεις των φωτοβολταϊκών πάρκων και των γιγάντιων ανεμογεννητριών (και όχι μόνο), προοιωνίζονται άραγε εικόνες ενός ζοφερού και εφιαλτικού μέλλοντος, όπου το φυσικό περιβάλλον θα έχει ερημοποιηθεί μετά την ολοσχερή λεηλασία του και πάνω του θα στέκουν μόνο τα σκουριασμένα υπολείμματα των αφρόνων τεχνολογικών κατασκευών μας; Έτσι που θα μένουμε στο τέλος, μετά από χρόνια, να θρηνούμε αυτά που χάσαμε, αυτά που δεν προστατεύσαμε (όλοι μαζί και καθένας χωριστά) όταν έπρεπε κι όταν ακόμη μπορούσαμε να σταματήσουμε το κακό, παρότι βλέπαμε την καταστροφή που γινότανε επί των ημερών μας. Επαναπαυμένοι στην καταναλωτική αποχαύνωση του εδώ και τώρα, δίχως μέριμνα  για το αύριο, δεν νοιαστήκαμε ουδόλως γι’ αυτό που ήταν η ανεκτίμητη συλλογική μας περιουσία, αλλά μόνο γι’ αυτό που τόσο κοντόφθαλμα θεωρούσαμε αποκλειστικά «δικό μας».

Η φενάκη της «συνεχούς ανάπτυξης» και της οικονομικής μεγέθυνσης, μ’ άλλα λόγια της ακόρεστης ανθρώπινης απληστίας, έχει οδηγήσει σε ανυπολόγιστες καταστροφές τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στις ανθρώπινες κοινωνίες. Διαδικασίες μη βιώσιμες, σ’ έναν ούτως ή άλλως πεπερασμένο κόσμο. Έναν κόσμο που δεν μπορεί πια ν’ αντέξει τη φορτική παρουσία μας και τις αυτοκαταστροφικές επιλογές μας. Μήπως, λοιπόν, απέναντι στον μονόδρομο της καταστροφικής και θνησιγενούς «αειφόρου ανάπτυξης» που υποκριτικά υπόσχεται τη μελλοντική ευημερία των ανθρώπινων κοινωνιών, η διέξοδος είναι ν’ αλλάξουμε ρότα και να προχωρήσουμε σ’ έναν άλλο δρόμο, εκείνο της σταδιακής και ελεγχόμενης αποανάπτυξης; Ν’ αλλάξουμε κοντολογίς, τρόπο ζωής, το ίδιο το πολιτισμικό μοντέλο της κοινωνίας μας;

(*) David Graeber & David Wengrow, Η ΑΥΓΗ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ – Μια καινούρια ιστορία της ανθρωπότητας, Διόπτρα, Αθήνα 2023

Η καταστροφή τοπίων και τόπων, του Τάση Παπαϊωάννου