Φαίνεται πως δεν έχουμε ολοκληρώσει την καταστροφή του τόπου μας. Απομένουν ακόμη κι άλλα να γίνουν, δίπλα σ’ αυτά που ήδη έχουν συντελεστεί στο παρελθόν. Σαν μια βαριά κατάρα που μας κατατρύχει δεκαετίες τώρα. Χτίζουμε παντού κτίρια απίστευτης κακογουστιάς, δίχως μέτρο, αστόχαστα, άναρχα. Κτίρια που απεικονίζουν στον χώρο τον ρηχό πολιτισμό μας, το ποιοι πραγματικά είμαστε. Στις πόλεις και τα χωριά, στους παραθαλάσσιους και ορεινούς οικισμούς, στην ύπαιθρο και τις αγροτικές εκτάσεις που διαρκώς συρρικνώνονται. Σταδιακά δημιουργούμε ένα αβίωτο περιβάλλον, ενώ το μόνο για το οποίο πραγματικά ενδιαφερόμαστε είναι ο ατομικός μας ευδαιμονισμός και ό,τι υπάρχει πίσω από το όριο της ιδιοκτησίας μας. Ξεχάσαμε να ζούμε συλλογικά. Τις επιπτώσεις αυτής της εγωκεντρικής αντίληψης, τις βλέπουμε καθημερινά και στο χτισμένο περιβάλλον των πόλεών μας.
Θυμάμαι τον φίλο Κωστή Παπαγιώργη που έλεγε: «Οι νεοέλληνες δεν απέκτησαν ποτέ αστική συνείδηση». Πράγματι, πολλοί ήταν εκείνοι που έβλεπαν το κράτος ως κάτι ξένο, ως κάτι απέναντί τους κι όχι ως κάτι που το θεωρούσαν δικό τους. Η προσπάθειά τους διαχρονικά ήταν να το εκμεταλλεύονται προς ίδιον όφελος, αδιαφορώντας για το ότι οι ενέργειές τους αυτές είχαν ολέθριες επιπτώσεις εις βάρος όλων μας, κυρίως όμως των πιο αδύναμων, αυτών που δεν είχαν άκρες ή τις «κατάλληλες διασυνδέσεις». Κι από την άλλη, το κράτος αντιμετώπιζε με διαρκή καχυποψία τους πολίτες της χώρας ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, εκτός φυσικά όλων εκείνων που διαχρονικά το λυμαίνονταν και συνεχίζουν ίσαμε σήμερα να το λυμαίνονται. Σιγά σιγά επικράτησε η αυτοκαταστροφική άποψη: αφού κάνει την παρανομία ο γείτονας, γιατί να μην την κάνω κι εγώ;
Η κακοδαιμονία δυστυχώς συνεχίζεται. Τι να πρωτοπεί κανείς για τις αλλοπρόσαλλες και επιβαρυντικές διατάξεις του «Νέου» Οικοδομικού Κανονισμού, βάσει του οποίου χτίζονται τα τελευταία δώδεκα χρόνια τα κτίρια στη χώρα μας; Διατάξεις που με πρόσχημα την «πράσινη ανάπτυξη», την ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, τη μείωση κάλυψης κ.λπ. επιφέρουν στο πολύπαθο σώμα των πόλεών μας ακόμη μεγαλύτερα δεινά. Στις ήδη πυκνοδομημένες περιοχές της Αθήνας (και όχι μόνο), με οριζόντιες διατάξεις και χωρίς προηγούμενη μελέτη του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος, χτίζονται νεόδμητες οικοδομές με αύξηση τόσο του συντελεστή δόμησης όσο και του επιτρεπόμενου μέγιστου ύψους, παρακάμπτοντας συχνά τις ειδικότερες πολεοδομικές ρυθμίσεις που ισχύουν σε κάθε περιοχή.
Διάφορα «περιβαλλοντικά bonus», αλλά και πατάρια, σοφίτες, κλιμακοστάσια, έρκερ που πλέον δεν προσμετρώνται στο Σ.Δ., προσαυξάνουν το συνολικό εμβαδόν των οικοδομών, σχεδόν σε ποσοστό 25%-35%, την ίδια στιγμή που τα υπόγεια των κτιρίων φτάνουν μέχρι τα όρια των οικοπέδων, μη αφήνοντας σπιθαμή φυσικού εδάφους ακάλυπτη. Η μεγιστοποίηση της εκμετάλλευσης της γης είναι πρωτοφανής, ενώ τα αναμενόμενα οφέλη στο περιβαλλοντικό ισοζύγιο είναι στην ουσία ανύπαρκτα!
Οι οικοδομικοί κανονισμοί, άλλοτε ακατανόητα αυστηροί ή απαγορευτικοί κι άλλοτε κραυγαλέα ελαστικοί ή διφορούμενοι, προδιέγραψαν και συνεχίζουν να προδιαγράφουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται το αστικό περιβάλλον που αντικρίζουμε σήμερα. Κανονισμοί που στην πράξη συνήθως καταστρατηγούνται, οδηγώντας σε πλήθος παραβάσεων και αυθαιρεσιών, οι οποίες πάντα εκ των υστέρων νομιμοποιούνται και «τακτοποιούνται», συνήθως κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων, εις βάρος τελικά του δημόσιου συμφέροντος. Κανονισμοί που θεσπίζονται και έπειτα από μικρό χρονικό διάστημα αναστέλλονται, επειδή κρίθηκαν αντισυνταγματικοί, δημιουργώντας μια τραγελαφική κατάσταση στις κατά τόπους υπηρεσίες δόμησης, καταταλαιπωρώντας υπαλλήλους, μηχανικούς και πολίτες. Ενας φαύλος κύκλος άστοχων νομοθετημάτων που έχουν αφήσει ολοκάθαρα το αποτύπωμά τους, στην εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα οι ομοιόμορφες γειτονιές των νεοελληνικών πόλεων. Γειτονιές απρόσωπες οι οποίες έχουν χάσει προ πολλού τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και έχουν πλήρως ομογενοποιηθεί, αποτελώντας πλέον μια συνεχή, τυποποιημένη, αδιάφορη και παχύσαρκη αστική μάζα. Μια καταστροφική λαίλαπα ασχήμιας και βαρβαρότητας που απλώνεται παντού, αλλοιώνοντας ανεπιστρεπτί τα ιστορικά κέντρα των πόλεων, αλλά και φυσικά τοπία μοναδικής ομορφιάς.
Οσα οικόπεδα έμεναν άχτιστα, όπως και παλαιά σπίτια που είχαν γλιτώσει από την αντιπαροχή, κατεδαφίζονται και χτίζονται εν ριπή οφθαλμού, πυκνώνοντας ακόμη περισσότερο το ασφυκτικό αστικό τοπίο. Ενα περιβάλλον που διαρκώς επιβαρύνεται, αφού και οι ελάχιστοι δημόσιοι χώροι πρασίνου που είχαν απομείνει ανέπαφοι, καταστρέφονται εν ονόματι των αμφιλεγόμενων αναπλάσεων, του μετρό ή των νέων δημόσιων κτιρίων που προβλέπονται να χτιστούν σε πάρκα και υπαίθριους χώρους. Την ίδια στιγμή, παρ’ όλη την ανοικοδόμηση νέων κατοικιών και σε αντίθεση με όσα επαγγέλλονται οι αρμόδιοι, η επιδείνωση του προβλήματος εξεύρεσης στέγης γιγαντώνεται, οι τιμές των ακινήτων έχουν εκτιναχτεί στα ύψη, με αποτέλεσμα η στέγη να αποτελεί –για την πλειονότητα των πολιτών– άπιαστο όνειρο. Καταλαβαίνει, συνεπώς, κανείς, ότι ο βασικός στόχος των χαριστικών διατάξεων του ΝΟΚ ήταν αποκλειστικά η τόνωση της κτηματαγοράς και τα υπερκέρδη των κατασκευαστικών εταιρειών, αδιαφορώντας προκλητικά για την ποιότητα ζωής των κατοίκων και των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους.
Η δημόσια συζήτηση που έχει ανοίξει για το τι πόλεις θέλουμε, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να έχει. Αφορά όλο και περισσότερους πολίτες που διεκδικούν ενεργά το «δικαίωμά» τους να έχουν γνώμη για τη γειτονιά τους, αλλά και το πώς εκείνοι θέλουν να ζουν. Είναι δε τουλάχιστον θλιβερό, το ΤΕΕ (τεχνικός σύμβουλος της Πολιτείας), διά του προέδρου του (!), να συνηγορεί στην περαιτέρω υποβάθμιση του υπερκορεσμένου αστικού περιβάλλοντος και να εναντιώνεται στις εύλογες αντιδράσεις αρκετών δημάρχων, αλλά και συλλογικοτήτων κατοίκων σε διάφορες γειτονιές, οι οποίοι συνειδητοποιούν τι σημαίνουν στην πράξη τα πολυδιαφημισμένα «φιλο-περιβαλλοντικά» bonus. Την ίδια στιγμή, μάλιστα, που στο όνομα της πάταξης της γραφειοκρατίας, μεθοδεύεται η μετακύλιση της ευθύνης για τους ελέγχους δόμησης, από τις αρμόδιες πολεοδομικές υπηρεσίες στους ιδιώτες μηχανικούς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον. Μήπως κάποιοι συνάδελφοι μηχανικοί στο ΤΕΕ έχουν λησμονήσει τους σκοπούς που υπηρετεί το Τεχνικό Επιμελητήριο και έχουν ταυτιστεί απολύτως με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης, καταστρατηγώντας τον κύριο σκοπό του που είναι «η οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της χώρας στο πλαίσιο της αειφορίας και της προστασίας του περιβάλλοντος»;
*Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ μέλος της Σ.Α.Α.
Ο «Νέος» Οικοδομικός Κανονισμός και το αστικό περιβάλλον των πόλεών μας
