Πρώην Δημόσιο

 του Θανάση Μουτσόπουλου, Καθηγητή Ιστορίας Τέχνης στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

Στην εποχή της Στέγης και των μουσείων της κυβέρνησης δεν μπορεί να υπάρξει κάτι διαφορετικό από Συστημική Τέχνη. Ακόμη κι αν αυτή η Συστημική Τέχνη μπορεί να εντάξει και να αφομοιώσει σχεδόν τα πάντα, από τις Γυναίκες, τους ΛΟΑΤΚΙ, τον Παύλο Φύσσα ή τη Γάζα. Και να τους καταπιεί όλους αμάσητους, συνοδευμένους από ωραία ξύλινα κείμενα σε greeklish

Αφού η LAMDA Development χτίζει μια καινούργια ιδιωτική πόλη σε μια μέχρι πρόσφατα δημόσια έκταση, τώρα επεκτείνεται και στον χώρο της «Τέχνης». Ηταν αναμενόμενο. Ο σκοπός της Τέχνης εδώ και αρκετό καιρό είναι να εξυπηρετεί την Ανάπτυξη. Ετσι δεν είναι;

Μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους ναζί το 1933, οι νέοι ηγέτες της Γερμανίας οργάνωσαν τις λεγόμενες «Schandausstellungen» (εκθέσεις καταδίκης) σε όλο το Ράιχ. Αυτές τελικά θα χρησίμευαν ως το σχέδιο για την έκθεση του Μονάχου το 1937. Οι εκθέσεις, οι οποίες είχαν τίτλους όπως Schreckenskammer (Θάλαμος Τρόμου), Kunst im Dienste der Zersetzung (Τέχνη στην Υπηρεσία της Ανατροπής) και Entartete Kunst (Εκφυλισμένη Τέχνη), ένωναν ένα κοινό θέμα: κατήγγελλαν έργα τέχνης που ερμηνεύονταν ως επίθεση κατά του γερμανικού λαού και ως συμπτώματα μιας πολιτιστικής παρακμής άρρηκτα συνδεδεμένης με τη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Οι εκθέσεις υποστήριζαν ότι αυτή η τέχνη είχε καλλιεργηθεί από τους πολιτικούς που είχαν προδώσει τη Γερμανία υπογράφοντας τη Συνθήκη των Βερσαλλιών (τη συνθήκη ειρήνης που τερμάτισε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο), καταδικάζοντας τους Γερμανούς σε μια ζωή υποδούλωσης σε εξωτερικές δυνάμεις, και οι οποίοι στη συνέχεια είχαν προωθήσει εντελώς καταστροφικές κοινωνικές και πολιτιστικές τάσεις.¹

Σε μια εποχή που ελάχιστοι έχουν αυταπάτες για τυχόν αντισυστημικές δυνατότητες στην εκθεσιακή δραστηριότητα της Σύγχρονης Τέχνης, σε αντίθεση με την ποπ μουσική η οποία κατά καιρούς εκφράζει αντισυστημικές κραυγές από τους Bob Dylan έως τον εγχώριο ΛΕΞ, η σύγχρονη τέχνη είναι εν πολλοίς ακίνδυνη και ενταγμένη στο σύστημα. Θα μπορούσε κάποιος να πει με αρκετή ασφάλεια πως ό,τι υπερβαίνει το πλαίσιο της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση ή των κυβερνητικών Μουσείων Σύγχρονης Τέχνης, επί της ουσίας δεν διαφοροποιείται διακριτά ή γλωσσικά από τις παραπάνω διοργανώσεις. Και, όσο κι αν δυσκολεύονται να το ομολογήσουν, πολλοί από αυτούς που είναι απέξω αναμένουν τη στιγμή να μπουν μέσα.

Τώρα που γράφω αυτές τις φράσεις, αδυνατώ να κατανοήσω γιατί τα αριστερά κόμματα της χώρας δεν αντιστάθηκαν, ούτε κινητοποιήθηκαν όσο ίσως θα έπρεπε, για την πρωτοφανή εκχώρηση δημόσιας περιουσίας που συντελέστηκε στο Ελληνικό. «Με σκληρή κριτική για την επιχειρούμενη υλοποίηση της συμφωνίας των 6.200 στρεμμάτων του παλιού αεροδρομίου και της παραλίας του Αγίου Κοσμά, υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της “Ελληνικόν Α.Ε.” Στέφανος Πάντος-Κίκκος, καθώς και ο πρώην δήμαρχος Χρήστος Κορτζίδης, που είχαν διοριστεί πριν από δύο μήνες στην επταμελή διοίκηση της εταιρείας, από την τότε αναπληρώτρια υπουργό Οικονομικών Νάντια Βαλαβάνη», έγραφε στην «Εφ.Συν.» η Χαρά Τζαναβάρα ήδη το 2015.²

Φέτος ο Νότιος Τομέας του ΜέΡΑ25 έβγαλε αυτή την ανακοίνωση: «Πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού και παραλία Αγίου Κοσμά: μία επένδυση για το μέλλον ή ένα έγκλημα οικονομικό, περιβαλλοντικό και πολιτισμικό; Ας ανοίξουμε ξανά τη συζήτηση για τον δημόσιο χώρο!

LAMDA Development

Το Ελληνικό καταλαμβάνει μία έκταση 6,2 τετραγωνικών χιλιομέτρων, 6.200 στρέμματα ή δηλαδή 6.200.000 τ.μ.! Το Ελληνικό είναι 3,5 φορές το Μονακό. Η τεράστια αυτή έκταση στην καρδιά της Αττικής, “πωλήθηκε” στον όμιλο Λάμδα, συμφερόντων οικογένειας Λάτση, για 92€ το τετραγωνικό μέτρο! Δωρίστηκε δηλαδή. Και τι δεν έχουμε ακούσει ότι θα κατασκευαστεί εκεί: Μητροπολιτικό Πάρκο, Πνεύμονας πρασίνου, Χώρος Αναψυχής… Τίποτα απ’ αυτά δεν θα γίνει. Ο όμιλος Lamda “κόβει” οικόπεδα και τα πουλάει στις τρέχουσες εμπορικές τιμές, πολλές χιλιάδες ευρώ το τετραγωνικό! Η αρχική σύμβαση του 2014 έχει τροποποιηθεί προς όφελος του ‘‘επενδυτή’’ και σε βάρος της κοινωνίας πάμπολλες φορές μέχρι σήμερα, με νομοθετικές παρεμβάσεις (νομοσχέδια ή απλώς τροπολογίες) από όλες τις κυβερνήσεις».³

Ομως, θα συμφωνήσουμε ότι το θέμα του Ελληνικού δεν αποτελεί κεντρικό άξονα της αντιπολιτευτικής πολιτικής του μικρού κόμματος, αλλά, δυστυχώς, ούτε των υπολοίπων πολύ μεγαλύτερων αριστερών κομμάτων του Κοινοβουλίου. Μα γιατί άραγε; Ο όμιλος Λάτση προκαλεί τόσο μεγάλο τρόμο;

Την ίδια στιγμή, μια ολοκαίνουργια, τεράστια, πανύψηλη (πολύ πιο ψηλή απ’ ό,τι ήταν ή θα είναι ποτέ η Αθήνα) οικοδομή ανεγείρεται στην περιοχή του Ελληνικού. Αυτή χρησιμοποιεί μερικές από τις πιο προηγμένες τεχνολογίες της εποχής μας και την αισθητική εγκυρότητα διεθνών αρχιτεκτόνων. Η Συστημικότητα της Διεθνούς Αρχιτεκτονικής είναι μια εξαιρετικά φορτισμένη συζήτηση η οποία κρέμεται πάνω από τις ριζοσπαστικές συζητήσεις στις Αρχιτεκτονικές Σχολές ανά τον κόσμο (και βέβαια στη χώρα μας). Ο ίδιος ο όμιλος Λάτση ευαγγελίζεται τη νέα εποχή:

«Powered by LAMDA Development»
«Η LAMDA Development συνάπτει συνεργασίες με εταιρείες παγκόσμιας εμβέλειας για το The Ellinikon, τη μεγαλύτερη ιδιωτική επένδυση στην ιστορία της Ελλάδας. Η LAMDA Development εξειδικεύεται στην ανάπτυξη, επένδυση και διαχείριση ακινήτων σε όλη την Ελλάδα. Αναγνωρισμένη ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης στον τομέα των εμπορικών κέντρων, το επενδυτικό της χαρτοφυλάκιο εκτείνεται στους τομείς των εμπορικών, οικιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Η LAMDA Development είναι μέλος του Ομίλου Λάτση».⁴

«Ενα μοναδικό πολυδιάστατο έργο που θα αλλάξει την πόλη»
«Το The Ellinikon είναι η μεγαλύτερη πρωτοβουλία αστικής ανάπλασης, στην ιστορική έκταση του πρώην Ανατολικού Αεροδρομίου, και στόχο έχει να επαναπροσδιορίσει το αστικό τοπίο, και να δημιουργήσει μια πόλη του μέλλοντος βασισμένη στην καινοτομία, τη βιωσιμότητα και τον πολιτισμό».⁵

Η Αρχιτεκτονική, ως καλλιτεχνική και πολιτική συζήτηση, δεν έχω μεγάλες προσδοκίες ότι θα συνεχίσει να υπάρχει σε αυτό το νέο δυστοπικό σύμπαν που αναδύεται. Μέχρι πρόσφατα είχα κάποιες αυταπάτες για τις δυνατότητες που προσφέρονται στο πεδίο της Σύγχρονης Τέχνης, ίσως γιατί δεν χρειάζονταν πάρα πολλά πράγματα, λίγο χαρτί ίσως, μολύβι, μπογιές, ένα βίντεο, ένα κινητό τηλέφωνο, ένα θεωρητικό βιβλίο. Και οργισμένοι καλλιτέχνες, οι οποίοι θέλανε να φωνάξουν κάτι. Αλλά, οι αυταπάτες μου έχουν χαθεί εδώ και χρόνια. Στην εποχή της Στέγης και των μουσείων της κυβέρνησης δεν μπορεί να υπάρξει κάτι διαφορετικό από Συστημική Τέχνη. Ακόμη κι αν αυτή η Συστημική Τέχνη μπορεί να εντάξει και να αφομοιώσει σχεδόν τα πάντα από τις Γυναίκες, τους ΛΟΑΤΚΙ, τον Παύλο Φύσσα ή τη Γάζα. Και να τους καταπιεί όλους αμάσητους, συνοδευμένους από ωραία ξύλινα κείμενα σε greeklish. Τι άλλο πιο συστημικό μπορεί να συμβεί στην Τέχνη πια;

Πριν από λίγες μέρες ο Ομιλος Λάτση αποφάσισε να οργανώσει τεράστια «εικαστική έκθεση». Η έκθεση, εκτός από υψηλά, ασφαλώς, αισθητικά ιδανικά, επιδιώκει να προμοτάρει τα σημαντικά επιτεύγματα του Ομίλου στο Ελληνικό. Ο ξεχασμένος χιτλερικός όρος «Εκφυλισμένη Τέχνη» αποκτά εδώ ένα καινούργιο, εκφυλισμένο κι αυτό με τη σειρά του, νόημα. Η παραδοξότητα ξεκινάει από τη δήλωση: «Είσοδος Ελεύθερη με την επίδειξη Αστυνομικού Δελτίου Ταυτότητας ή άλλου επίσημου εγγράφου ταυτοποίησης στοιχείων (διαβατήριο ή δίπλωμα οδήγησης)». Μα γιατί; Για ποιο λόγο; Πρόκειται για κάποιου τύπου καταγραφή, έλεγχο, φακέλωμα; Μα γιατί;

Και μετά ξεκινάει η αισθητική ανάπτυξη: «Η Εκθεση αποτελεί μία καλλιτεχνική οπτική αφήγηση του λευκώματος που εξέδωσε η LAMDA με την ονομασία “LAMDA Development Universe”. Το λεύκωμα αποδεικνύει το όραμα του ομίλου για τη δημιουργία μιας νέας εμπειρίας του αστικού ευ ζην, παρουσιάζοντας ένα σύμπαν με πολλαπλές δυνατότητες για όλους, ένα νέο τρόπο ζωής. Η έκθεση αφηγείται πώς οι χώροι της LAMDA Development μετατρέπονται σε σύγχρονες πλατείες, τόποι προσωπικού χρόνου και συλλογικής εμπειρίας. Οταν ο χώρος γίνεται προορισμός, προσδίδει νέες δυνατότητες στην κοινωνία. Τα τοπόσημα διαθέτουν μια εκφραστική δύναμη, “επικοινωνούν” καθημερινά με τους πολίτες, εκπέμπουν οικειότητα, γεννούν συναισθήματα υπερηφάνειας, είναι ζωντανοί οργανισμοί που εμπνέουν την αίσθηση του ανήκειν. Λειτουργούν σαν σύνθετα πλέγματα αλληλεπιδράσεων σε σκηνές καθημερινών συναντήσεων. Κάθε φωτογραφία είναι ένα παράθυρο σε έναν κόσμο όπου το κοινό και το ιδιωτικό συναντιούνται. Οπου το εμείς και το εγώ συνυπάρχουν και μετασχηματίζονται. Οι χώροι δεν είναι απλώς στατικά σημεία. Ενας παραλιακός πεζόδρομος δεν είναι μόνο διάδρομος μετακίνησης, αλλά σκηνή προσωπικών αφηγήσεων. Ενας διάδρομος δεν είναι απλώς πέρασμα, αλλά χώρος συνάντησης διαφορετικών ανθρώπων. Είναι τα Τοπόσημα Διασύνδεσης».⁶

Αν η κατάσταση της σύγχρονης τέχνης αφήνει πολλούς λόγους για να αισθάνεται κανείς ντροπή και εξευτελισμό, εδώ έχουμε ίσως τη Βαλχάλα του συστημικού ξεπουλήματος. Και ίσως αποτελέσει πρότυπο και για άλλους καλλιτέχνες, όσους δεν δουλεύουν ήδη για τις εκδηλώσεις της Στέγης ή της κυβέρνησης, να ενταχθούν σε αυτή την προσπάθεια ανάπτυξης. Τέλος, η ταυτότητα του εκθεσιακού χώρου είναι ίσως το πιο ενδεικτικό σημάδι αυτού του Θαυμάσιου Καινούργιου Κόσμου που αναδύεται. Η έκθεση γίνεται στο (ανοίγω εισαγωγικά) «Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο».

Το κτίριο αυτό, ως ένας από τους μεγαλύτερους εκθεσιακούς χώρους στην Αθήνα, είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας της Βουλής των Ελλήνων και του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, πρώην προέδρου του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών και μεγάλου συλλέκτη τέχνης. Είναι ίσως η φυσικότερη επιλογή. Ολα είναι πλέον Πρώην Δημόσια. Το Ελληνικό. Η Αθήνα (τα πεζοδρόμια, οι πλατείες και οι δρόμοι έχουν εκχωρηθεί σε τραπεζοκαθίσματα, ξενοδοχεία και Airbnb). Η ίδια η Τέχνη είναι πλέον Πρώην Δημόσια. Ισως δε και Πρώην Τέχνη.

Πρώην Δημόσιο

Παραπομπές:

1. https://www.vam.ac.uk/articles/entartete

2. https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/

3. https://mera25.gr/elliniko-mia-ependysi-gia-to-mellon-i-ena-egklima-oikonomiko-perivallontiko-kai-politismiko/

4. https://theellinikon.com.gr/sxetika-me-emas/the-ellinikon/

5. https://theellinikon.com.gr/sxetika-me-emas/the-ellinikon/6. https://www.lamdadev.com/to posima-diasyndesis

6. https://www.lamdadev.com/toposima-diasyndesis

Αυθαιρεσίες σε ιστορικό κτίριο του ΕΜΠ με τη σφραγίδα του πρύτανη

του Κώστα Ζαφειρόπουλου

Επιστημονική καταγγελία-τεχνική έκθεση που υπογράφεται από 200 επιστήμονες τεκμηριώνει ότι εδώ και έναν χρόνο γίνονται παράνομες εργασίες στο κτίριο της Πλαστικής του ΕΜΠ στην οδό Πατησίων με ευθύνη του πρύτανη Ιωάννη Χατζηγεωργίου, της Τεχνικής Υπηρεσίας ΕΜΠ και της εργολάβου-χημικού μηχανικού που πήρε το έργο με απευθείας ανάθεση, χωρίς φανερή ειδίκευση επί του αντικειμένου ● Κι όλα αυτά μέσα στο ίδιο το Πολυτεχνείο και δη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, που ειδικεύεται στον κλάδο της αποκατάστασης μνημείων ● Σιγή ασυρμάτου από τον πρύτανη και το υπουργείο Πολιτισμού στα ερωτήματα της «Εφ.Συν.» ● Από τύχη δεν υπήρχαν τραυματισμοί μετά από κατάρρευση τμήματος του κτιρίου τον Μάιο.

Μια σοβαρή καταγγελία που υπογράφεται από 200 επιστήμονες και μηχανικούς του αρχιτεκτονικού κλάδου ρίχνει φως σε ακόμα μια υπόθεση αυθαιρεσίας της πρυτανείας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), αυτή τη φορά εις βάρος των ίδιων των διατηρητέων κτιρίων του ΕΜΠ.

Εδώ και έναν χρόνο γίνονται παράνομες εργασίες στο κτίριο Πλαστικής της Σχολής Αρχιτεκτόνων, ένα πέτρινο κτίριο του 19ου αιώνα που βρίσκεται στο ιστορικό συγκρότημα επί της Πατησίων και αποτελεί μέρος του προστατευόμενου αρχιτεκτονικού συνόλου με ιδιαίτερη σημασία για την πολιτιστική κληρονομιά και τη συλλογική μνήμη της χώρας.

Την Παρασκευή 4 Ιουλίου 2025, 200 μηχανικοί υπέβαλαν επιστημονική καταγγελία προς τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και του ΕΜΠ για μη αδειοδοτημένες εργασίες στο κτίριο της Πλαστικής. Ανάμεσά τους καθηγητές της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ και άλλων αρχιτεκτονικών σχολών της χώρας, με ειδίκευση στις αποκαταστάσεις μνημείων, μέλη της Πανελλήνιας Ενωσης Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ), υπάλληλοι του ΥΠΠΟ, διδάκτορες και μεταπτυχιακοί φοιτητές και άλλοι επαγγελματίες μηχανικοί.

Προχειρότητα

Η 40σέλιδη επιστημονική καταγγελία-τεχνική έκθεση τεκμηριώνει με φωτογραφίες και δημόσια έγγραφα ότι εδώ και έναν χρόνο, από τον Ιούλιο του 2024, γίνονται παράνομες εργασίες στο κτίριο με ευθύνη του πρύτανη ΕΜΠ, κ. Ιωάννη Χατζηγεωργίου, ως κύριου του έργου, της Τεχνικής Υπηρεσίας ΕΜΠ ως επιβλέπουσας Αρχής, της εργολάβου και χημικού μηχανικού Α.Χ. και του μελετητή και επιβλέποντα πολιτικού μηχανικού Γ.Χ. (τα στοιχεία τους είναι στη διάθεση της «Εφ.Συν.»).

Η έκθεση, που υπογράφεται και από επιστήμονες εγνωσμένου κύρους, σχετικούς με το αντικείμενο, περιγράφει τρεις διαδοχικές φάσεις εργασιών: στην εξωτερική όψη του κτιρίου (Ιούλιος 2024), στις ψευδοροφές (Αύγουστος-Δεκέμβριος 2024) και στη στέγη (Ιανουάριος-Ιούνιος 2025). Σε όλες, οι επεμβάσεις έγιναν είτε χωρίς τις προβλεπόμενες άδειες είτε με σοβαρές παραλείψεις στη σύνταξη των φακέλων.

Η έκθεση κάνει λόγο για τεχνική προχειρότητα, απουσία μελετών και εγκρίσεων και πλημμελή αντιμετώπιση του μνημείου, που ενώ θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί ως «ένα ενιαίο αδιάσπαστο σύνολο», κατατμήθηκε σε υπο-έργα και ανατέθηκε απευθείας σε εργολάβο χωρίς φανερή ειδίκευση επί του αντικειμένου. Ολα αυτά μέσα στο ίδιο το Πολυτεχνείο και δη στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, που φιλοξενεί μερικούς από τους πιο καταρτισμένους επιστήμονες στον κλάδο της αποκατάστασης μνημείων.

Χωρίς άδεια

5/6/2025: η κακή κατάσταση του εργοταξίου στο εσωτερικό του κτιρίου 

Ολα ξεκίνησαν τα ξημερώματα της Κυριακής 14 Ιουλίου 2024, όταν ο πρύτανης του ΕΜΠ διέταξε την εκκένωση φοιτητικής κατάληψης που στεγαζόταν στο κτίριο Πλαστικής από το 1996. Την ίδια κιόλας μέρα με διαδικασίες εξπρές, όπως προκύπτει στη Διαύγεια, κατατέθηκε αίτημα και εγκρίθηκε δαπάνη ύψους 2.500 ευρώ (+ΦΠΑ) από τον Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων για την Ερευνα (ΕΛΚΕ ΕΜΠ) για εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου Πλαστικής εξαιτίας «κατεπειγουσών αναγκών». Η προμήθεια δόθηκε με απευθείας ανάθεση στη χημικό μηχανικό Α.Χ.

18/7/2024: εργάτες εκτελούν μη αδειοδοτημένες εργασίες στις όψεις του κτιρίου 

Βάσει του διαθέσιμου φωτογραφικού υλικού, μέσα στον επόμενο μήνα αφαιρέθηκαν και απομακρύνθηκαν τα ξύλινα κουφώματα, επιχρίστηκαν οι εξωτερικές όψεις και καθαιρέθηκε η εσωτερική ψευδοροφή, χωρίς να τεκμηριωθεί η έννοια του κατεπείγοντος που οδήγησε στην παράκαμψη της σύνταξης αρχιτεκτονικής μελέτης, της έκδοσης πολεοδομικής άδειας και των εγκρίσεων του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής και της Διεύθυνσης Νεωτέρων Μνημείων.

Λίγους μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2024, το ΕΜΠ υπογράφει σύμβαση απευθείας ανάθεσης με την ίδια εργολάβο για την αποξήλωση των ψευδοροφών έναντι 13.800 ευρώ (+ΦΠΑ). Σύμφωνα με φωτογραφίες και ημερομηνίες της επιστημονικής καταγγελίας, όμως, οι εργασίες είχαν ήδη πραγματοποιηθεί από τον Αύγουστο. Ουσιαστικά, δηλώθηκαν και πληρώθηκαν έργα που είχαν ήδη γίνει και μάλιστα για ακόμη μια φορά χωρίς μελέτες, εγκρίσεις και άδειες από τις αρμόδιες υπηρεσίες.

30/8/2024: η ψευδοροφή στο εσωτερικό του κτιρίου της Πλαστικής είχε ήδη καθαιρεθεί από τον Αύγουστο του 2024, πολύ πριν υπογραφεί η σύμβαση τον Νοέμβριο και βγει η άδεια επισκευών για τη στέγη τον περσινό Δεκέμβριο

Η τρίτη φάση του έργου, η πιο σύνθετη και δαπανηρή, αφορούσε τη στέγη του κτιρίου. Η επιστημονική έκθεση αναδεικνύει πλήθος τεχνικών και διοικητικών παρατυπιών, ενώ επιπλέον έρευνα αποκαλύπτει τον τρόπο που οι διαδικασίες «προσαρμόστηκαν» για να περάσει το έργο χωρίς ουσιαστικό έλεγχο.

Δύο υπο-έργα

Στις 17 Δεκεμβρίου 2024, το Συμβούλιο Διοίκησης του ΕΜΠ αποφασίζει να προχωρήσει το έργο με τίτλο «Αρση επικινδυνότητας τμημάτων της στέγης του κτηρίου Πλαστικής - Ζωγραφικής», εγκρίνοντας τη μελέτη και τη δημοπράτησή του με συνολικό προϋπολογισμό 60.000 ευρώ (+ΦΠΑ). Η πρόσκληση υποβολής προσφορών με τη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης απευθυνόταν σε τρεις αναδόχους και δημοσιεύθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2025.

Η διαδικασία φαίνεται να μην προχώρησε καθώς δεν βρέθηκε σχετικό έγγραφο κατακύρωσης σύμβασης σε κανέναν ανάδοχο. Αντ’ αυτού, το ΕΜΠ κατατέμνει το έργο σε δύο υπο-έργα με το ίδιο αντικείμενο, που αθροιστικά συμπληρώνουν το αρχικό ποσό.

Στις 21 Μαρτίου 2025, ο πρύτανης Ι. Χατζηγεωργίου αιτείται από το ΕΛΚΕ ΕΜΠ την έγκριση έργου για την επισκευή της στέγης του κτιρίου Πλαστικής. Αφού, όπως λέει, έγινε έρευνα αγοράς ανάμεσα σε δύο αναδόχους, το έργο θα αναλάμβανε η Α.Χ. έναντι 29.500 ευρώ (+ ΦΠΑ). Το έργο εγκρίνεται και η σύμβαση υπογράφεται στις 31 Μαρτίου 2025.

Την ίδια μέρα, στις 21 Μαρτίου 2025, ο επιστημονικός υπεύθυνος του ΕΠΙΣΕΥ (ο ερευνητικός βραχίονας των Ηλεκτρολόγων Μηχανικών ΕΜΠ), κ. Ι.Ψ., υποβάλλει και εγκρίνει ο ίδιος δαπάνη 30.000 ευρώ (+ΦΠΑ) για έργο συντήρησης της στέγης του κτιρίου Πλαστικής, το οποίο δίνεται πάλι με απευθείας ανάθεση στην ίδια εργολάβο, Α.Χ., με σύμβαση που υπογράφεται στις 24 Μαρτίου. Ετσι, η ανάδοχος καταλήγει να λάβει σύνολο 59.500 ευρώ (+ΦΠΑ) από το ΕΜΠ για το ίδιο έργο.

Στο μεταξύ, η αρχιτεκτονική μελέτη και η άδεια για την αποκατάσταση της στέγης είχαν ήδη εκδοθεί στις 24 Ιανουαρίου 2025, προτού γίνει η κατάτμηση. Ο πολιτικός μηχανικός που υπογράφει τη μελέτη και αναλαμβάνει την επίβλεψη δεν είναι άλλος από τον Γ.Χ., πατέρα της αναδόχου.

Σύμφωνα με την επιστημονική καταγγελία, τεκμηριώνονται παραβάσεις τόσο κατά την έκδοση της άδειας όσο και κατά την εκτέλεση των εργασιών. Συγκεκριμένα, οι εργασίες δεν περιγράφονται σωστά στην τεχνική έκθεση και κατά συνέπεια ο προϋπολογισμός υποτιμάται.

«Οι δηλωθείσες εργασίες στον προϋπολογισμό δεν ταυτίζονται με αυτές που περιγράφονται στην τεχνική έκθεση και στα σχέδια και δεν ανταποκρίνονται στο πραγματικό αντικείμενο του έργου. (...) Εφόσον είχαν επιλεγεί εργασίες συμβατές με το πραγματικό αντικείμενο του έργου (...), ο προϋπολογισμός θα υπερέβαινε το θεσμοθετημένο όριο των 25.000€ και κατά συνέπεια η άδεια δεν θα μπορούσε να εκδοθεί έως ΕΔΔΜΚ [σ.σ. άδεια μικρής κλίμακας], αλλά θα απαιτούσε την έκδοση οικοδομικής άδειας, σύμφωνα με το άρθρο 28 του Ν. 4495/2017», γράφουν οι μηχανικοί.

Η μελέτη δεν πέρασε ποτέ από το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής, ενώ η Διεύθυνση Προστασίας & Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων ενέκρινε υπό τον όρο της κατάθεσης συμπληρωματικών μελετών, οι οποίες δεν κατατέθηκαν ποτέ. Αντίστοιχα, το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων ενέκρινε με τον όρο μεταγενέστερης σύνταξης πλήρους μελέτης, η οποία επίσης δεν έγινε.

Δριμεία κριτική

Επιπλέον, η έκθεση ασκεί δριμεία κριτική για την ποιότητα της μελέτης, από την οποία, όπως λέει, λείπουν σχέδια, η φωτογραφική τεκμηρίωση αρκείται σε τρεις φωτογραφίες για 400 τετραγωνικά μέτρα κτιρίου, τα υπάρχοντα σχέδια έχουν λάθη, δεν έχει γίνει στατική μελέτη για τις τοιχοποιίες που στηρίζουν τη στέγη και η μεθοδολογία της αποκατάστασης δεν συνάδει με τις οδηγίες του θεσμοθετημένου κανονισμού ΚΑΔΕΤ (Κανονισμός για Αποτίμηση και Δομητικές Επεμβάσεις).

Τέλος, σύμφωνα με την έκθεση, η πλημμελής μέριμνα κατέληξε στη μη αναστρέψιμη βλάβη του μνημείου, καθώς την Κυριακή 4 Μαΐου, τμήμα του περιμετρικού γείσου κατέρρευσε στο πεζοδρόμιο της οδού Στουρνάρη, συμπαρασύροντας μέρος του τοίχου, αφού δεν υπήρχαν σκαλωσιές, όπως θα έπρεπε, και από τύχη δεν τραυματίστηκε περαστικός.

Η έκθεση καταλήγει ότι οι παραλείψεις οδήγησαν σε «πρόκληση φθορών, αισθητική αλλοίωση και αλλοίωση της δομικής και αρχιτεκτονικής ταυτότητας του μνημείου» και οι συντάκτες της ζητούν τη λήψη μέτρων για «την αποκατάσταση της νομιμότητας και την επιβολή των αντίστοιχων προβλεπόμενων κυρώσεων» από τις Αρχές.

Τι (δεν) απαντούν

Αμέσως μετά την καταγγελία, η Διεύθυνση Προστασίας & Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ διέταξε παύση εργασιών μέχρι να κατατεθούν από το ΕΜΠ οι μελέτες που είχαν ζητηθεί ήδη εννιά μήνες πριν και δεν κατατέθηκαν, γεγονός που δείχνει ότι αφενός το ΕΜΠ παρέβλεψε συστηματικά τις οδηγίες του ΥΠΠΟ και αφετέρου ότι το ΥΠΠΟ δεν έλαβε έγκαιρη δράση ως προς τις μελετητικές ελλείψεις. Ακόμη και μετά την εντολή παύσης εργασιών, το εργοτάξιο δουλεύει ακόμη.

Η Πολεοδομία Αθηνών δεν έχει καν πρωτοκολλήσει την καταγγελία ακόμα, παρόλο που πολλές από τις αναφερόμενες παραλείψεις είναι στην αρμοδιότητά της. Η Σχολή Αρχιτεκτόνων εξέφρασε μέσω ψηφίσματος «ανησυχία και λύπη» για την κατά τα άλλα «μακροσκελή και επιμελημένη τεχνική – αιτιολογική έκθεση».

Δήλωσε ότι δεν είχε καμία εμπλοκή με την καταγγελία, δείχνοντας ότι θέλει να κρατήσει αποστάσεις από αυτήν, υπογράμμισε ότι δεν φέρει καμία ευθύνη για τις εργασίες καθώς είναι αρμοδιότητα της Τεχνικής Υπηρεσίας του ΕΜΠ, αλλά και ότι είχε εξ αρχής ενημέρωση για την πορεία του έργου, το οποίο έκρινε απαραίτητο να γίνει. Στο ψήφισμα της Σχολής γίνεται αναφορά στην αρχική έγκριση του έργου από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ) «υπό τον όρο της εκπόνησης και έγκρισης της οριστικής μελέτης αποκατάστασης του μνημείου».

Ομως, οριστική μελέτη δεν υπάρχει και ακριβώς γι’ αυτό -έστω και με μεγάλη καθυστέρηση- το υπουργείο Πολιτισμού διέταξε την παύση εργασιών. Αν δεν υπήρχε η τεκμηριωμένη καταγγελία των 200 επιστημόνων, είναι δεδομένο πως αυτό δεν θα είχε συμβεί.

Να σημειωθεί ότι σε αντίστοιχο ψήφισμα έναν χρόνο πριν (17/7/2024), η Σχολή Αρχιτεκτόνων, σε διαφορετικό ύφος τότε, δήλωνε ότι «οι επεμβάσεις έγιναν μονομερώς από την Πρυτανεία ΕΜΠ», καταδικάζοντας τις αναίτιες προσαγωγές φοιτητών που ζήτησαν εξηγήσεις για τις εργασίες, στάση που «δεν αντιστοιχεί σε ένα δημοκρατικό πανεπιστήμιο».

Σιγή ιχθύος

Για το κτίριο πρόσθετε ότι μετά από αυτοψία της Κοσμητείας «δεν παρατηρήθηκαν φθορές, οι χώροι είναι σε καλή κατάσταση και οι φοιτητές τούς χρησιμοποιούσαν με σύνεση και δημιουργικότητα όλα αυτά τα χρόνια, γεγονός που απέτρεψε την υποβάθμισή τους», εναντιούμενη στις πρυτανικές αφηγήσεις και τις συντονισμένες κυβερνητικές κραυγές περί υποτιθέμενου «άντρου ανομίας». Η ίδια η Σχολή Αρχιτεκτόνων «άδειασε» τότε με κάθε επισημότητα το αφήγημα του πρύτανη.

Στις 14 Ιουλίου κλήθηκε έκτακτο μονοθεματικό Συμβούλιο Ιδρύματος. Παραμένει άγνωστο τι αποφάσισε. Η «Εφ.Συν.» έστειλε έγκαιρα γραπτά ερωτήματα για όλα τα παραπάνω προς την Πρυτανεία του ΕΜΠ, προς την ανάδοχο του έργου και τον επιβλέποντα πολιτικό μηχανικό, προς τη Διεύθυνση Προστασίας & Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ και προς το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Κανένας εκ των παραπάνω δεν απάντησε στα εύλογα δημοσιογραφικά ερωτήματα για την παράτυπη αποκατάσταση ενός κτιρίου που, όπως αναφέρει η Σχολή Αρχιτεκτόνων, αποτελεί «μνημείο παιδείας, πολιτισμού και δημιουργίας».

Αυθαιρεσίες σε ιστορικό κτίριο του ΕΜΠ με τη σφραγίδα του πρύτανη

Ανακοίνωση της ΣΑΑ για την Επιτροπή Κρίσης των Ελληνικών συμμετοχών στα Ευρωπαϊκά Βραβεία Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής – Mies van der Rohe 2026

Κλειστός όμιλος ημετέρων με εντολή Προέδρου! Για την Επιτροπή Κρίσης των Ελληνικών συμμετοχών για τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής – Mies van der Rohe 2026.

Τα Βραβεία Mies van der Rohe οργανώνονται ανά διετία από το 1988, αφορούν σε υλοποιημένο αρχιτεκτονικό έργο στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο και απονέμονται από το Ίδρυμα Mies van der Rohe στη Βαρκελώνη. Σε κάθε χώρα, οι επαγγελματικοί φορείς των Αρχιτεκτόνων/ισσών έχουν την ευθύνη για την επιλογή των πέντε (5) εθνικών συμμετοχών. Στην Ελλάδα, ο ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, ως ο επίσημος θεσμικός επιστημονικός φορέας, έχει την ευθύνη για την συγκέντρωση φακέλων, την αξιολόγηση και την επιλογή των συμμετοχών.

Ενώ πλησίαζε η καταληκτική ημερομηνία κατάθεσης των φακέλων των συναδέλφων/ισσών από την Ελλάδα, αναμένονταν – όπως συνέβαινε πάγια – να οριστεί ειδική συνεδρίαση με σκοπό την κρίση και την επιλογή των πέντε (5) ελληνικών συμμετοχών. Ωστόσο, στο ΔΣ στις 08/07/2025 μας περίμενε μια νέα δυσάρεστη έκπληξη από την οριακή πλειοψηφία που το διοικεί, όταν ο Πρόεδρος κ. Ξυνομιλάκης – εμβόλιμα και χωρίς να είναι στα θέματα της ημερήσιας διάταξης – ανακοίνωσε ότι η διαδικασία επιλογής για τα βραβεία MvdR ανατρέπεται.

Η αντιθεσμική πρότασή του προέβλεπε τη διαμόρφωση επιτροπής κρίσης ημετέρων, που θα αποτελείται από δύο τακτικά μέλη του ΔΣ, μόνο της «πλειοψηφίας» (ΔΚΜ, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ, ΕΛΕΜ, «ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ») καθώς και από πέντε μέλη του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, που ανακοινώθηκαν – επιλέχθηκαν προσωπικά από τον Πρόεδρο, χωρίς καμιά διαδικασία διαβούλευσης. Επιπρόσθετα, κατά παράβαση του ψηφισμένου κανονισμού λειτουργείας του ΔΣ – που ορίζει υποχρεωτική, φυσική παρουσία των μελών Αττικής στα γραφεία του Συλλόγου, καθώς και ονομαστική καταγραφή κάθε ψήφου για όσα μέλη συνδέονται μέσω τηλεδιάσκεψης –  σταλθήκαν πρακτικά, όπου η πρόταση του Προέδρου εμφανίζεται ως εγκεκριμένη. Τα παραπάνω αποδεικνύονται σαφώς στην ψηφιακή καταγραφή (εικόνας και ήχου) της διαδικασίας του ΔΣ.

Ως Συσπείρωση Αριστερών Αρχιτεκτόνων αντιδράσαμε άμεσα σε αυτή την νέα προσπάθεια μετατροπής του συλλόγου σε κλειστό όμιλο ημετέρων και τονίσαμε πως αυτή η άκυρη και εξευτελιστική διαδικασία δεν μπορεί και δεν θα γίνει αποδεκτή! Με βάση τα παραπάνω αποχωρήσαμε από τη συνεδρίαση για να μην παρέχουμε καμιά καταστατική και πολιτική νομιμοποίηση.

Στον αντίποδα, προκρίνουμε μια συλλογική και διαφανή διαδικασία συγκρότησης μιας Δεκαπενταμελούς (15) κριτικής επιτροπής για την επιλογή των ελληνικών συμμετοχών. Μια διαδικασία που εμπεριέχει αφενός τη θεσμική διάσταση, με τη συμμετοχή των εκλεγμένων μελών ΔΣ του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, που διατίθενται χωρίς πολιτικούς αποκλεισμούς, και αφετέρου την απεύθυνση στο σύνολο της επιστημονικής κοινότητας των αρχιτεκτόνων/ισσων μέσα από μια ανοιχτή διαδικασία επιλογής των συναδέλφων/ισσων με κοινά καθορισμένα κριτήρια αξιολόγησης.

Η σύσταση της επιτροπής κρίσης, καθώς και η διαδικασία επικύρωσης της πρότασης του Προέδρου κ. Ξυνομιλάκη συνιστούν ένα ακόμα σοβαρό ατόπημα. Ξανά μια οριακή πλειοψηφία, ένας συνασπισμός παρατάξεων γύρω από την ΔΚΜ, αποφασίζει αντιθεσμικά, χωρίς να μπαίνει στον κόπο να θέσει σε συζήτηση και συνδιαμόρφωση τα ζητήματα που αφορούν τον Σύλλογο μας. Η σημερινή εικόνα δεν τιμά την ιστορία του Συλλόγου – που πορεύτηκε στα χρόνια με διοικήσεις διαφορετικών πολιτικών καταβολών, που σέβονταν το διάλογο και επιχειρούσαν συγκλήσεις.

Εκτιμούμε πως τέτοιου είδους ενέργειες έχουν ως συνέπεια να τραυματίζεται το κύρος του ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ και των ελληνικών συμμετοχών στα Βραβεία Mies van der Rohe.

Καλούμε το ΔΣ να προχωρήσει στον ορισμό της επιτροπής κρίσης των ελληνικών συμμετοχών, μέσα από μια νομιμοποιημένη συλλογική διαδικασία χωρίς αποκλεισμούς και με βάση τον κανονισμό λειτουργίας του.

Η εμπιστοσύνη στον Πρόεδρο κ. Ξυνομιλάκη έχει -εξαιτίας των δικών του πράξεων- οριστικά απολεσθεί. Συνεχίζουμε να πιστεύουμε στους/ις συναδέλφους και συναδέλφισσσες που με πλεόνασμα γνώσης και εμπειρίας ασκούν το επάγγελμα καθημερινά. Αυτοί/ες, οι πολλές και πολλοί θα έπρεπε να είναι στο κέντρο των αποφάσεων. Αυτοί/ες οφείλουν να γνωρίζουν και τελικά να ορίζουν την πορεία του Συλλόγου.

Θύρες και κατώφλια της πόλης μας

ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΦΙΛΟΥ ΜΟΥ ΝΙΚΟΥ Α. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ

του Τάση Παπαϊωάννου, αρχιτέκτονα-ομότιμου καθηγητή Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Περπατώ στο στενό πεζοδρόμιο. Ο δρόμος ανηφορικός, διασχίζει την Ιπποκράτους, μετά την Ασκληπιού και συνεχίζει προς τις παρυφές του Λυκαβηττού. Δεξιά και αριστερά, καθώς ανεβαίνεις, στέκουν κτίρια διαφορετικών εποχών, το ένα δίπλα στο άλλο, σαν σε παράταξη, να πιστοποιούν την αρχιτεκτονική ιστορία της πρωτεύουσας. Νεοκλασικά με μικρά μπαλκόνια και περίτεχνα κάγκελα πάνω σε μαρμάρινα φουρούσια, μεσοπολεμικά με μεγάλα έρκερ να ξεπροβάλλουν πάνω από τον δρόμο, πολυκατοικίες της δεκαετίας του ’50 και του ’60 κι άλλες πιο σύγχρονες.

Βλέπω πάνω στις προσόψεις τη μαστορική των διαφορετικών εποχών. Τη χειρωναξία των παλαιών τεχνιτών αποτυπωμένη πάνω σε πέτρες, σοβάδες, ξύλα, σίδερα, θαρρείς και κρυσταλλοποιήθηκε η τέχνη τους από τον χρόνο. Σαν ο μόχθος του μάστορα να μεταμόρφωσε το ακατέργαστο υλικό, να του έδωσε μορφή κι άλλη οντότητα απ’ αυτήν που είχε. Την ίδια στιγμή, βλέποντας τα κτίρια των διαφορετικών εποχών, συνειδητοποιείς τη σταδιακή αντικατάσταση της χειρωνακτικής εργασίας από τη μηχανή. Το χτίσιμο που μετατρέπεται σε συναρμολόγηση έτοιμων προκατασκευασμένων υλικών στο γιαπί. Το χτίσμα απογυμνώνεται σιγά σιγά από τις κατασκευές εκείνες που τις χαρακτήριζαν η τέχνη και το μεράκι του μάστορα και γίνονται ολοένα και περισσότερο απρόσωπες, αδιάφορες, άτεχνες. Η μηχανή παίρνει ολοένα και περισσότερο τη θέση του ανθρώπου.

Παρατηρώ τις πόρτες καθώς περνάω δίπλα τους. Λίγα μαρμάρινα σκαλοπάτια σε ανεβάζουν στην είσοδο του δίπατου νεοκλασικού. Η δίφυλλη ψηλόλιγνη ξύλινη εξώθυρα, μ’ έναν φεγγίτη στο πάνω μέρος, φωτίζει το ψηλοτάβανο χολ του σπιτιού. Πλαισιώνεται από δύο μαρμάρινες παραστάδες που στέκουν σαν δύο φύλακες του σπιτιού, δεξιά και αριστερά της. Πάνω της βλέπεις τη χειροποίητη κατεργασία του ξυλουργού στους ταμπλάδες με τις πλανισμένες διατομές και τον ρόδακα στο κέντρο τους, ενώ σε κάθε φύλλο της, ένα μικρό παράθυρο κρύβεται πίσω από μια περίτεχνη σιδεριά. Ανοίγει όταν ο ιδιοκτήτης θέλει να δει ποιος είναι ο επισκέπτης που χτυπάει το κουδούνι και παλιότερα το ορειχάλκινο ρόπτρο, με τον μεταλλικό ξερό χαρακτηριστικό ήχο του. Το σπίτι μένει προφυλαγμένο από τον δρόμο και το άνοιγμα της πόρτας σε προσκαλεί να διαβείς το κατώφλι και να εισέλθεις μέσα, για να ανακαλύψεις αυτό που είναι κρυμμένο στο εσωτερικό του.

Λίγο πιο πάνω στέκει μια τριώροφη μεσοπολεμική πολυκατοικία με το χαρακτηριστικό της έρκερ να εξέχει και να κρέμεται πάνω από το πεζοδρόμιο, σαν σήμα κατατεθέν της ηλικίας της. Το καλοπελεκημένο αρτιφισιέλ πάνω στους τοίχους της έχει το χρώμα της άμμου κι άμα πλησιάσεις κοντά, θα διακρίνεις τις «αχιβάδες» που διαμορφώνουν την επιφάνειά τους, η μία δίπλα στην άλλη, σαν σφραγίδες που πιστοποιούν την εργασία των «πελεκάνων», των έμπειρων εκείνων μαστόρων που δούλευαν με τα εργαλεία τους πάνω στις σκαλωσιές όταν ακόμη ήταν νωπό το επίχρισμα. Η είσοδος, τραβηγμένη σε υποχώρηση, ορίζεται από ένα μεταλλικό υαλοστάσιο, μια μαύρη σιδεριά και στο κέντρο της μια βαριά σφυρήλατη τζαμόπορτα. Καμωμένη με λάμες, λαμαρίνες και πριτσίνια να την κρατούν ακέραια, θαρρείς και δεν πέρασε ούτε μια μέρα από τότε που την τοποθετούσαν στη θέση της. Μέσα από το τζάμι διακρίνεις το μαρμάρινο δάπεδο και στο βάθος το κλιμακοστάσιο να περιτριγυρίζει το χαρακτηριστικό ασανσέρ με το πλέγμα και τον ξύλινο θάλαμο, που περιμένει τον επισκέπτη για να τον ανεβάσει στους ορόφους. Εδώ η είσοδος δεν αποκρύβει το εσωτερικό, αλλά «ανοίγεται» προς την πόλη και τον περαστικό, αποτελώντας τον ενδιάμεσο χώρο μετάβασης, από το δημόσιο στο ιδιωτικό. Το κλειστό παραδοσιακό «κουτί» αρχίζει να διαλύεται και το όριο ανάμεσα στο μέσα και στο έξω επανασχεδιάζεται με νέους όρους.

Απέναντι βρίσκεται μια νεότερη πολυκατοικία της δεκαετίας του ’70. Η όψη της τυποποιημένη, με συνεχή επάλληλα στενόμακρα μπαλκόνια να τεμαχίζουν σε οριζόντιες φέτες την πρόσοψη, ενώ πιο μέσα τα ρετιρέ σε εσοχή, μοιάζουν με υπερμεγέθη σκαλοπάτια που σε ανεβάζουν προς τον ουρανό. Ενα από τα πάμπολλα κτίρια που ακολουθούν πιστά το μοντέλο της εργολαβικής πολυκατοικίας της αντιπαροχής, τα οποία άλλαξαν μια για πάντα την Αθήνα και που πλημμύρισαν μέσα σε λίγα χρόνια ολόκληρο το Λεκανοπέδιο. Τα τζαμένια διαχωριστικά στα μπαλκόνια αποτελούν τη μόνη ένδειξη για την εσωτερική οργάνωση του χώρου σε δυάρια, τριάρια, τεσσάρια… Κάτω στο πεζοδρόμιο, η είσοδος κλείνει με μια ανοδιωμένη αλουμινένια τζαμαρία, όπως και τα καταστήματα δεξιά και αριστερά της. Πίσω από το τζάμι διακρίνεις το μικρό γραφειάκι που κάποτε έστεκε ο θυρωρός, ενώ στο πλάι, πάνω στον λαμπά του τοίχου τα κουδούνια των ενοίκων με τη θυροτηλεόραση που τον αντικατέστησε.

Ετσι καθώς ανηφορίζεις, είναι σαν να κινείσαι μέσα στον χρόνο, σαν να βηματίζεις από τη μια δεκαετία στην άλλη, κάνοντας ένα νοερό ταξίδι στο παρελθόν. Κάθε πόρτα κι ένα κατώφλι σ’ άλλους χρόνους, σ’ άλλους καιρούς. Κάθε κτίριο διηγείται την ιστορία της δικής του εποχής, όχι μόνο σε ό,τι αφορά τον τρόπο κατασκευής του ή το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο της έκφρασής του, αλλά προπάντων τον τρόπο ζωής που καθόρισε την εσωτερική του οργάνωση και τη συνθετική δομή του. Αναπόφευκτα, δεν μπορεί παρά να παρασυρθείς σε αναπολήσεις και σε σκέψεις για το χθες, αλλά και το σήμερα της αρχιτεκτονικής. Για την ίδια την πόλη που σαν καθρέφτης απεικονίζει στον χώρο το πρόσωπο της νεοελληνικής κοινωνίας. Τον χρόνο που κρυσταλλοποίησε τη ζωή και σαν από θαύμα την έκανε αρχιτεκτονική.

Θύρες και κατώφλια της πόλης μας

Η βίαιη μετάλλαξη του δημόσιου πανεπιστημίου

του Τάση Παπαϊωάννου, αρχιτέκτονα-ομότιμου καθηγητή Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Δεν χρειάζονται πια πανεπιστήμια όπως τα ξέραμε μέχρι τώρα, δηλαδή, δεν (τους) χρειάζονται κοινωνικοί χώροι ανατροπής των βεβαιοτήτων, χώροι αλληλενέργειας και αλληλεγγύης, χώροι όπου υποχωρεί ο ατομισμός και βλαστίζουν η συλλογικότητα και οι κοινωνικές διεκδικήσεις. Απεχθάνονται και φοβούνται την κριτική και δημιουργική σκέψη, τη διαμόρφωση ελεύθερων και αυτόνοµων πολιτών. Καλά, μικρά γρανάζια της μεγάλης μηχανής χρειάζονται, που άλλοι θα ελέγχουν και θα καθορίζουν τη λειτουργία της.

Ζούμε σε μια εξαιρετικά ρευστή, κρίσιμη και σκοτεινή περίοδο! Το πολίτευμα στη χώρα μας κινδυνεύει να μετατραπεί (αν δεν έχει ήδη μετατραπεί) σ’ ένα επικίνδυνο ακροδεξιό καθεστώς, ελεγχόμενο απολύτως από την ολιγομελή κάστα του πρωθυπουργού, καλυπτόμενο από έναν μανδύα δημοκρατίας, νομιμότητας, τάξης και ασφάλειας. Πρωτοφανή σκάνδαλα και κρατικά εγκλήματα συγκλονίζουν τον τόπο μας, αλλά ο καλά στημένος επικοινωνιακός μηχανισμός και τα ελεγχόμενα ΜΜΕ συγκαλύπτουν, κρύβουν, μπαζώνουν συστηματικά την αλήθεια. Η θεσμική εκτροπή είναι πρωτόγνωρη! Το πιο σοβαρό και επικίνδυνο όμως γεγονός είναι η απροκάλυπτη χειραγώγηση από την κυβέρνηση των άλλων δύο -κατ’ όνομα- ανεξάρτητων μορφών εξουσίας: της νομοθετικής και κυρίως της δικαστικής εξουσίας.

Γίνεται απροκάλυπτη επίθεση σε κάθε δημόσιο οργανισμό, σε κάθε τι που χτίστηκε με πολύχρονους κοινωνικούς αγώνες στο παρελθόν και τώρα λοιδορείται, συκοφαντείται, υπονομεύεται και στο τέλος ξεπουλιέται σε ημέτερους επιχειρηματίες. Οτιδήποτε αποτελούσε περιουσία του ελληνικού λαού εκποιείται στο όνομα δήθεν της «ανάπτυξης» και του «εκσυγχρονισμού», ενώ στην πραγματικότητα θυσιάζεται στον βωμό του κέρδους και της διαπλοκής. Μέρα τη μέρα καταστρέφεται ο τόπος μας κι εμείς κοιτάμε άπραγοι τα αποκαΐδια.

Τώρα τελευταία ξαναμπήκαν στο στόχαστρο της «επιτελικής» κυβέρνησης τα δημόσια πανεπιστήμια. Με μια σειρά στοχευμένων νομοθετικών ρυθμίσεων, χτυπήθηκε και στο πρόσφατο παρελθόν η ραχοκοκαλιά του δημόσιου χαρακτήρα του πανεπιστημίου, κυρίως με την αντισυνταγματική κατάργηση του ασύλου και τις αλλαγές που οι ρυθμίσεις αυτές επέφεραν στον αντιδημοκρατικό τρόπο εκλογής των Συμβουλίων Διοίκησης και κατ’ επέκταση των Πρυτανικών Αρχών. Σήμερα, επιχειρείται μια άνευ προηγουμένου επίθεση με αυτόματες διαγραφές φοιτητών, ποινικοποίηση κάθε δράσης που κατά την άποψη της κυβέρνησης θεωρείται έκνομη, αλλά και μετατροπή των μελών ΔΕΠ σε «επιτηρητές» και υπεύθυνους για την επιβολή της τάξης.

Αλγεινή εντύπωση προξένησαν, μάλιστα, πριν από λίγες ημέρες, οι απειλές και οι αλαζονικές εντολές του κ. Μητσοτάκη στους πρυτάνεις, οι οποίες, όπως πολύ σωστά επισημάνθηκε, θύμισαν στους μεγαλύτερους την περίοδο της επτάχρονης δικτατορίας και την ομιλία Παπαδόπουλου στους τότε συγκλητικούς. Βασικός στόχος, η αποδυνάμωση και η καταστολή του φοιτητικού κινήματος, αλλά και κάθε φωνής που διαφοροποιείται από το κυρίαρχο κυβερνητικό αφήγημα. Η κατασυκοφάντηση, χρόνια τώρα, των φοιτητών και των φοιτητριών που αντιστέκονται, αλλά και η ταύτιση των σχολών τους με χώρους δήθεν ανομίας, όπου δεν επικρατούν συνθήκες «τάξης και ασφάλειας», αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του αφηγήματος. Η ασφάλεια όμως των σχολών δεν κινδυνεύει από το φοιτητικό κίνημα, ουδέποτε κινδύνευε! Κινδυνεύει από την υποχρηματοδότηση, την υποστελέχωση, την αήθη επίθεση που δέχεται από εκείνους ακριβώς οι οποίοι θα όφειλαν να το προστατεύουν και να το χρηματοδοτούν, όπως ορίζει το Σύνταγμα της χώρας.

Ο εκφοβισμός και η πειθάρχηση απευθύνονται πια προς το σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας, φέρνοντας στον νου τις τελευταίες αποφάσεις του Tραμπ για τα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ. Φιμώνοντας όμως την κραυγή αγωνίας της σπουδάζουσας (κι όχι μόνον) νεολαίας, η οποία συνθλίβεται καθημερινά μέσα στον ζόφο της απόγνωσης και της ανασφάλειας γι’ αυτό που ξημερώνει αύριο, ευνουχίζουν στην ουσία αυτή την ίδια τη δημοκρατία. «Δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατική κοινωνία χωρίς δημοκρατική παιδεία»¹ μας θυμίζει ο Κορνήλιος Καστοριάδης.

Κι όμως, τα δημόσια πανεπιστήμια αντέχουν τη λυσσαλέα επίθεση. Παρ’ όλη τη διαχρονική κατασυκοφάντηση, η ακαδημαϊκή κοινότητα ανθίσταται. Είναι κυρίως οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που αποτελούν -όπως πάντα- το πιο ζωντανό και ελπιδοφόρο τμήμα της, αλλά και η πλειονότητα των διδασκόντων και του διοικητικού-ερευνητικού προσωπικού, που στέκονται όρθιοι υπηρετώντας με αυταπάρνηση και αξιοπρέπεια το λειτούργημά τους! Αυτό που διακυβεύεται όμως είναι κάτι που ξεπερνά τα δημόσια πανεπιστήμια και αφορά ολόκληρη την ελληνική κοινωνία.

Είναι η κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος, η καταπάτηση θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων, είναι εντέλει η περιστολή της ελευθερίας των πολιτών!

Το δημόσιο πανεπιστήμιο αποτελεί τον κατεξοχήν κοινωνικό χώρο μέσα στην πόλη, με ουσιώδη χαρακτηριστικά του την αυτοδιοίκηση και την αυτονομία-αυτοτέλειά του έναντι του κράτους, που το διαφοροποιούν από οποιονδήποτε άλλο δημόσιο χώρο της πόλης. Αποτελεί έναν χώρο ελευθερίας, δημοκρατίας, έρευνας, διαρκούς αναρώτησης και αμφιβολίας.

Ενα φυτώριο που ποτίζεται από νέες, ρηξικέλευθες, καινοτόμες και ανατρεπτικές ιδέες, στοιχεία που γέννησαν ιστορικά φαινόμενα ανυπακοής και αντίστασης απέναντι σε καθεστωτικές νοοτροπίες και δικτατορίες που κατέλυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα της χώρας. Ας μη γελιόμαστε όμως.

Δεν χρειάζονται πια πανεπιστήμια όπως τα ξέραμε μέχρι τώρα, δηλαδή, δεν (τους) χρειάζονται κοινωνικοί χώροι ανατροπής των βεβαιοτήτων, χώροι αλληλενέργειας και αλληλεγγύης, χώροι όπου υποχωρεί ο ατομισμός και βλαστίζουν η συλλογικότητα και οι κοινωνικές διεκδικήσεις. Απεχθάνονται και φοβούνται την κριτική και δημιουργική σκέψη, τη διαμόρφωση ελεύθερων και αυτόνοµων πολιτών. Καλά, μικρά γρανάζια της μεγάλης μηχανής χρειάζονται, που άλλοι θα ελέγχουν και θα καθορίζουν τη λειτουργία της.

Επιθυμούν διακαώς να μετατρέψουν τα πανεπιστήμια σε εκπαιδευτικά ιδρύματα κατάρτισης πειθήνιων ατόμων, τα οποία θα στελεχώσουν μελλοντικά, ως καλοκουρδισμένα άβουλα ρομπότ, τις μεγάλες ελληνικές ή πολυεθνικές επιχειρήσεις, μέχρι η τεχνητή νοημοσύνη και τα πραγματικά ρομπότ να τους αντικαταστήσουν και αυτούς, πετώντας τους στον δρόμο. Ειδικότερα στο ΕΜΠ, αφού δεν ευοδώθηκαν οι βλέψεις για την οριστική απομάκρυνση της Σχολής Αρχιτεκτόνων από το συγκρότημα της Πατησίων και τη μετατροπή των κτιρίων του σε μουσείο, ένα δεύτερο σχέδιο μπήκε σε εφαρμογή: η πλήρης αλλοίωση του ιστορικού χαρακτήρα του και όλων όσων σήμαινε και συμβόλιζε για την ελληνική κοινωνία, από την εξέγερση του Νοέμβρη 1973 ίσαμε σήμερα. Ο ασφαλίτης στις μέρες μας δεν είναι ανάγκη να παρακολουθεί κόβοντας βόλτες στους χώρους της σχολής, όπως παλαιότερα. Τώρα παρακολουθεί αόρατος και βιντεοσκοπεί κάθε κίνηση, μέσα από το γραφείο του.

Η επιτήρηση και η αστυνόμευση των χώρων του Πολυτεχνείου ισοδυναμούν με την πλήρη κατάργησή του ως κοινωνικού και εκπαιδευτικού χώρου. Γιατί ακριβώς αυτός είναι ο στόχος: να μετατραπεί το Ιδρυμα σ’ ένα «μαγαζί», όπως το αποκάλεσε ο πρύτανης. Να ιδιωτικοποιηθεί και να αλωθεί εκ των έσω, να εμπορευματοποιηθεί κι αυτό το τελευταίο κοινωνικό αγαθό, της δημόσιας και δωρεάν Παιδείας, ή όσης απέμεινε δωρεάν τέλος πάντων. Αυτή ήταν πάντοτε η επιδίωξη της νεοφιλελεύθερης κυβέρνησης της Ν.Δ.: όχι μόνο η κατάργηση του άρθρου 16 του Συντάγματος και η συνακόλουθη ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, αλλά πρωτίστως η μετάλλαξη και ιδιωτικοποίηση των ίδιων των δημόσιων πανεπιστημίων!

1. Κορνήλιος Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, μτφρ. Κ. Κουρεμένος, Υψιλον, Αθήνα 2000

Η βίαιη μετάλλαξη του δημόσιου πανεπιστημίου

Αστικό Τοπίο: "Η αθέατη εργασία των γυναικών στη συγκρότηση της πόλης"

Η Ντίνα Βαΐου, ομότιμη καθηγήτρια στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και μέλος της Συσπείρωσης Αριστερών Αρχιτεκτόνων, συνομιλεί με την Έφη Μάντζαρη στην εκπομπή Αστικό Τοπίο, στο κανάλι της Βουλής, με αφορμή το βιβλίο της: «Η αθέατη εργασία των γυναικών στη συγκρότηση της πόλης. Όψεις της Αθήνας μετά την μεταπολίτευση», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2021. 

Το Πέραμα, η Ηλιούπολη και η Κυψέλη επιλέγονται ως πεδία έρευνας για την αθέατη, μη αμειβόμενη και υποτιμημένη εργασία των γυναικών και για τους τρόπους με τους οποίους συμβάλλει στη συγκρότηση των συγκεκριμένων γειτονιών, καθώς και της μητροπολιτικής Αθήνας ευρύτερα.

Με ποιους όρους πραγματοποιείται η οικιακή εργασία και οι λεγόμενες «συνοδευτικές διαδρομές» σε διάφορες χωροχρονικές κλίμακες ανάγνωσης και εξέλιξης της πόλης;

Πώς όλο αυτό το πλέγμα ποικίλων πρακτικών και δραστηριοτήτων, που συμπυκνώνεται με τον όρο της «φροντίδας», συν-διαμορφώνεται και αλληλοεπιδρά μέσα σε ένα ευρύτερο δίκτυο κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων που συγκροτούν την πόλη;

Πώς ντόπιες και μετανάστριες γυναίκες οικοδόμησαν τρόπους συμβίωσης και κοινωνικής συνοχής; Πώς συνέβαλλαν με τις καθημερινές πρακτικές τους στη συγκρότηση της πόλης ως τόπου συνάντησης και συνύπαρξης πολλαπλών ταυτοτήτων;

Ανιχνεύοντας διαρκώς απαντήσεις σε τέτοια ζητήματα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ένα βασικό διακύβευμα που παραμένει πάντα ανοιχτό, έτσι όπως το έθετε και η Doreen Massey μέσα από το έργο της: για το πώς «ζούμε» τις θεωρητικές μας προτάσεις, υπερβαίνοντας τις βεβαιότητες και τις βολικές συμβάσεις, για την ανάγκη να προσγειωνόμαστε στο πεδίο και να ανιχνεύουμε πώς αυτά που ισχυριζόμαστε στη θεωρία, τα βιώνουν οι άλλοι άνθρωποι στην πραγματικότητα.

Βιβλίο: "100 χρόνια Ηλιούπολη", του Πάνου Τότσικα

Πάνος Τότσικας 

100 χρόνια Ηλιούπολη

Περιδιαβαίνοντας την ιστορία της Ηλιούπολης

Ανθολογια κειμένων

Ελεύθερη διακίνηση του βιβλίου

 

Ομόφωνη απόφαση του ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής για τη βαθμολόγηση του γραμμικού σχεδίου

ΑΠ 4725/24.06.2025 

Προς: Υπουργό Παιδείας Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, κα Σοφία Ζαχαράκη 

Ανδρέα Παπανδρέου 37, 15180 Μαρούσι 

Αξιότιμη κυρία Υπουργέ, 

Σε συνέχεια των με ΑΠ 4419/18.12.2024 και με ΑΠ 4345/09.10.2024 αποφάσεων μας ως ΣΑΔΑΣ Τμ. Αττικής και λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη απόφαση της Κοσμητείας της Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ με θέμα τη βαθμολόγηση των ειδικών μαθημάτων Γραμμικού και Ελευθέρου Σχεδίου, αιτούμαστε άμεσα συνάντηση με το Υπουργείο σας προκειμένου να θέσουμε ζητήματα των αρχιτεκτόνων που εργάζονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 

Από το 2018 ως σήμερα έχουν λάβει χώρα μια σειρά από αλλαγές που αφορούν τους αρχιτέκτονες της εκπαίδευσης: 

• ενοποίηση ειδικοτήτων το 2018 (δημιουργία του ενιαίου κλάδου ΠΕ81 στον οποίο συνυπάρχουν πολιτικοί μηχανικοί και τοπογράφοι) και συνεπακόλουθη μείωση των αναθέσεων μαθημάτων στους αρχιτέκτονες μηχανικούς, 

• κατάργηση των μαθημάτων επιλογής το 2020 – μεταξύ των οποίων του γραμμικού και ελεύθερου σχεδίου, 

• τροποποίηση των αναθέσεων στην ειδικότητα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής στις ΣΑΕΚ το 2024 με ουσιαστικό αποκλεισμό των αρχιτεκτόνων και 

• πρόσφατη αλλαγή του νομικού πλαισίου περί βαθμολόγησης του Γραμμικού Σχεδίου στις πανελλαδικές εξετάσεις από το σύνολο της ενιαίας ειδικότητας ΠΕ81 (δηλαδή και πολιτικούς μηχανικούς και τοπογράφους). 

Οι αλλαγές αυτές οδηγούν σταθερά στη συρρίκνωση του αριθμού των αρχιτεκτόνων μηχανικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, θέτοντας ζητήματα απαξίωσης των σπουδών και των διπλωμάτων και περιορισμού των επαγγελματικών (αλλά και εργασιακών) δικαιωμάτων των μελών του Συλλόγου μας. 

Ο Σύλλογός μας, με τις προαναφερθείσες αποφάσεις, ανέδειξε έγκαιρα το πρόβλημα που θα προέκυπτε από όλα τα παραπάνω για το πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα του Γραμμικού Σχεδίου: φτάσαμε σήμερα, τον Ιούνιο του 2025 να είναι πολύ δύσκολο να στελεχωθούν τα εξεταστικά και βαθμολογικά κέντρα της χώρας, με αρχιτέκτονες εκπαιδευτικούς. Τελικά πληττόμενοι/ες από αυτή την κατάσταση είναι οι μαθητές/τριες. Η κατάσταση πρόκειται να επιδεινωθεί ραγδαία τα επόμενα χρόνια, όταν η έλλειψη αρχιτεκτόνων εκπαιδευτικών θα οδηγήσει αναπόφευκτα στη συμμετοχή πολιτικών μηχανικών και τοπογράφων στην εξέταση και βαθμολόγηση του σχεδίου, οι οποίοι, όχι μόνο δεν θα το έχουν διδαχθεί επαρκώς αλλά, επιπλέον, δεν θα το έχουν διδάξει, εφόσον το μάθημα έχει καταργηθεί. Σημειώνεται ότι το «αρχιτεκτονικό σχέδιο» που είναι μάθημα των ΕΠΑΛ, δεν είναι το ίδιο μάθημα με το γραμμικό σχέδιο, το οποίο είναι ειδικό μάθημα, προαπαιτούμενο για την εισαγωγή των υποψηφίων στις αρχιτεκτονικές σχολές. 

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος που έχει προκύψει και είναι κρίσιμο για την αξιοπιστία των πανελλαδικών εξετάσεων, χρειάζεται η επαναφορά των μαθημάτων σχεδίου στο ωρολόγιο πρόγραμμα των γενικών λυκείων και η διαφοροποίηση της ειδικότητας των αρχιτεκτόνων εντός του ενοποιημένου κλάδου ως προς τις αναθέσεις. Με τα δύο αυτά μέτρα θα γίνει εφικτή η πρόσληψη αρχιτεκτόνων που, όπως προκύπτει από τα προγράμματα σπουδών των σχολών τους, είναι οι καθ’ ύλη αρμόδιοι για τη διδασκαλία του γραμμικού σχεδίου και για τη βαθμολόγησή του σε πανελλαδικό επίπεδο, ώστε να στελεχωθούν τα βαθμολογικά κέντρα. 

Το ζητούμενο δεν είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ ειδικοτήτων περί επάρκειας προσόντων, αλλά ένα σχολείο που θα μεριμνά για την ύπαρξη όλων των αναγκαίων ειδικοτήτων και μαθημάτων, προς όφελος των μαθητών. Οι αναθέσεις των μαθημάτων πρέπει να γίνονται ορθολογικά και με βάση τις σπουδές κάθε ειδικότητας, έτσι ώστε η παρεχόμενη εκπαίδευση, και ειδικά η πολύπαθη επαγγελματική εκπαίδευση, να είναι αξιόπιστη και εξειδικευμένη και να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες. 

Η παρουσία των αρχιτεκτόνων μηχανικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, εκτός από το να διασφαλίζει την ομαλή διεξαγωγή των εξετάσεων, εμπλουτίζει το περιεχόμενό της, ενώ η διδασκαλία των σχεδίων καλλιεργεί την παραγωγική μάθηση και τη δημιουργικότητα και παρέχει ευρύτερη παιδεία σε θέματα χώρου, αισθητικής και αρχιτεκτονικής. 

Για τους παραπάνω λόγους, ζητάμε: 

• την επαναφορά της διδασκαλίας των μαθημάτων γραμμικού και ελεύθερου σχεδίου στη Β΄ και στη Γ΄ τάξη του Γενικού Λυκείου, 

• την επαναφορά της Α΄ ανάθεσης όλων των μαθημάτων που αφαιρέθηκαν από τους αρχιτέκτονες μηχανικούς σε ΓΕΛ, ΕΠΑΛ και ΣΑΕΚ (γραμμικό σχέδιο, ελεύθερο σχέδιο, ιστορία τέχνης, αρχές σύνθεσης και πολλά ακόμη ανά ειδικότητα), 

• την πρόσληψη αρχιτεκτόνων μηχανικών για την κάλυψη όλων των παραπάνω αναθέσεων, 

ζητήματα τα οποία επείγει να συζητήσουμε δια ζώσης. 

Ευελπιστούμε στην άμεση ανταπόκρισή σας στο αίτημά μας αυτό.